Acts of the 731 Synod of Rome whereby the division between the Patriarchate of Grado and the “Bishopric of Friuli” (Patriarchate of Aquileia) is sanctioned, officially confirming Grado as “New Aquileia” and the metropolitan see of the entire ecclesiastical province of Venetia et Histria; 11th-century forgery.
Gre[g]oriusa episcopus, servus servorum Dei.
Cum simus Dominice plebis divina miseratione rectores, studiosius nos convenit Dei presidio pro eorum sepe cogitare salute, ne, creditis frustratis quod absit ab manibus insidiis antiqui hostis, ante omnium pastorum dominum, nisi succedat preveniendo de offensis correctio, districtam cogamur solvere rationem.
Igitur cum superna dispensatione in gremio ęcclesięc beatissimi apostolorum principis ac celestis regni clavigeri Petri, cuius vicem licet inmeritid gerimus, unacum sanctorum coetu episcoporum ante eiusdem confessionem ad retractandam ęcclesiasticę dispensationis normam consedissemus, pręcipue ob imagines quę ad instar Domini redemptoris nostri facte proiciebantur – atque ęcclesię ipsęe in regia urbe ut vilia hominum habitacula efficiebantur – et propter inlicitas quasdam coniunctiones que fiebant, quod fatale malum et intollerabile erat exicium: inter cetera, quę pro defensione vere fidei ventilata sunt, Antoninus unus ex residentibus nove Aquilegię id est Gradensis patriarcha super Serenum Foroiulensemf antistitem conquestus tunc est, quod parvi pendens beate memorię decessoris nostri Gregorii edictum, qui regis Langobardorum pręcibus devictus pallium sub eag sibi concesserat interminatione, ut suę Gradensis ęcclesię terminos nulla elatus penitus contingeret pręsumptione, verum ipse temerario dehinc ausu eosdem terminos proterve invasisset neque pro tantę audatia usurpationis Deum timeret neque hominem vere[re]turh. Cui asurgens Serenus cum retullisset, non equam eum promovisse de hoc adversum se querelam, deceret potius ea quę obiciebat taciturnitati illum committere, ad hec Antoninus: “Apostolicę sedis huius pontificum censura, Serene, pro hac ipsa contentione habita, superna iuvante gratia, erit hodie nobis magistra”. Quibus cum ediceremus, si qua haberent, auctoralia oportere utrosque in medio deferre instrumenta, ut, inspectis amborum diligenti cura apicibus, talem superno intuitu huiusmodi liti imponeremus finem, per quem nulla inter eos eorumque successores in posterum de his insurgeret disceptatio: interea Antoninus Gradensis patriarcha sua protulit monimenta, in quibus continebatur de mutatione sue sedis ex veteri Aquilegia in Gradensem civitatem, pię memorationis decessoris nostri, pape Pellagii, auctoritate facta eamque episcoporum vigintii sinodica promulgata sentencia totius Venetie et Istrię metropolim confirmatam atque ad instar veteris novam dictam fuisse Aquilegiam.1
His denique evidenter consideratis, visum nobis fuit quod Serenus contra hec sua ostendere scripta debuisset. Set isdem tunc confessus est, nil se aliud pręter unum habere privilegium, quod a decessore nostro Gregorio pro usu sibi palliij concessum fuerat, in quo habebatur, quod, licet regis Longobardorumk precibus pallii consecutus fuisset benedictionem, non ob id gloriaretur, set esset, quasi non accepisset, in eo tantum contentus, quod tunc usque obtinuisset, id est Foroiulensi Episcopatul, nec umquam Gradensis dicionis iura patriarche contingere pręsumpsisset. Quodsi inobediens aliqua fultus elatione comprobaretur, edicto apostolici vigore concilii ipse se gratia collatim pallii ex pr·sumptione indignum ostenderet et iudicaret. Non enim his auditis contempnentisn sancitao patrum atque ecclesiastica statuta Sereni culpa latere diu potuit, pro qua ab episcopali collegio esset definitione patrum extorris et sacerdotalisp offitio nudatus, nisi confitentem suę temeritatis reatum et a tali deinceps cessare pręsumptione sub iurisiurandi rel[eg]ioneq spondentem eum apostolica pręveniret compassio, qua instruimur, severitatem legum bonitatis indulgentia temperare.
Preterea nos ęcclesię Dei utilitati pręvidentes et, ne ultra talis eandem vexaret disceptatio, consedentium fratrum definitione episcoporum liti finem imponentes stabilimus, ut nove Aquilegię id est Gradensis civitatis Antoninus patriarcha suique successores tocius Venetię et Istrie, quę nostra sunt confinia, remota omnium insolentia ac tergiversatione, primates perpetuo habeantur, Foroiulensem antistitemr Serenum suosque successores Cormonensi castro, in quo ad praesens cernitur sedere in finibus Longobardorum, solummodo semper esse contentos.
Statuentes insuper et ex apostolica auctoritate nulli umquam hęc, quę a nobis pio promulgata sunt pro unitate ęcclesię intuitu, in quoquam violare aut aliqua licere transgredi pręsumptione, set perpetuis temporibus ab omnibus sanctę Ęcclesie Dei fidelibus inviolata sub interminatione futuri iuditii observari ac inconvulsa manere.
Qui autem huius nostrae definitionis violator extiterit, nostro anathemate sic pereat, ut in adventum Domini cum his qui a sinistris damnandi erunt, ęterna mulctenturs pęnat.
Gregorius episcopus sancte catholice atque apostolice Romane sedis ecclesie huic constituto a nobis promulgato [sub]scripsiu.
Iohannes Ravennas archiepiscopus huic constituto a nobis promulgato subscripsi.
Agnellus episcopus sancte ecclesie Feretinensis huic constituto a nobis promulgato subscripsi.
Vitalis episcopus sancte ecclesie Aratrine huic constituto a nobis promulgato subscripsi.
Oportunus gratia Dei episcopus sancte aecclesie Manturianensev huic constituto a nobis promulgato subscripsi.
Martinianus episcopus sancte ecclesie Gavennatis constituto a nobis promulgato subscripsi.
Gregorius episcopus sancte ecclesie Portuensis huic constituto a nobis promulgato subscripsi.
Tiberius episcopus sancte ęcclesię Silvecandide huic constitutow a nobis promulgato subscripsi.
Gregorius episcopus sancte ecclesie Agnine huic constituto a nobis promulgato subscripsi.
Antoninus sancte nove Aquilegie ecclesie patriarcha huic decreto a nobis promulgato subscripsi.
Rusticariusx episcopus Concordiensis subscripsi.
Sereno Foroiulensis episcopus huic decreto subscripsi.
Dominicus episcopus Metamaucensis subscripsi.
Iohannes episcopus Tergestine ecclesie subscripsi.
Iohannes Forol[ivi]ensisy episcopiz subscripsi.
Stephanus episcopus sancte Aquilegiea' subscripsi.
Petrus Sabionensis episcopus subscripsi.
Petrus Bononiensis episcopus subscripsi.
Iohannes indignus episcopus sancte ecclesie Signine huic decreto subscripsi.
Andreas episcopus sancte ecclesie Albanensis [sub]scribsib'.
Agnellus peccator episcopus sancte ecclesie Matrine subscripsi.
Tribunarius episcopus sancte ecclesię Falaritane subscripsi.
Anastasius episcopus sancte ecclesie Tiburtine subscripsi.
Iohannes episcopus sancte ecclesię Bledine subscripsi.
Willanusc' episcopus sancte ecclesie Narniense subscripsi.
Sergius gratia Dei episcopus sancte ecclesie Perestrined' subscripsi.
Petrus humilis episcopus sancte ecclesie Amerine subscripsi.
Maiorinus episcopus sancte ęcclesię Hispanie subscripsi.
Vinderedus episcopus sancte ecclesie Polimartii subscripsi.
Sedulus episcopus de genere Soctorume' subscripsi.
Sergastus episcopus huic constituto a nobis promulgato subscripsi.
Sisinnius humilis presbiter sancte Romane ecclesie titulo sancti Laurenti, qui appellatur Lucine, huic constituto subscripsi.
Iohannes presbiter sancte ecclesie Romane subscripsi.
Sisinnius presbiter sancte ecclesie Romane titulo sancti Sixti subscripsi.
Iohannes presbiter titulo sancti Marcelli subscripsi.
Iohannes humilis presbiter sancte Romane [ecclesie]f' titulo sancti Marcelli subscripsi.
Eustarcius humilis presbiter sancte Romane ęcclesię [titulo sancte]g' Anastasie subscripsi.
Georgius inmeritus presbiter sancte Romane ecclesie intitulateh' sanctorum Iohannis et Pauli subscripsi.
Talasius humilis presbiter titulo sancte Dei genitricis, qui apellatur Calisti trans Tiberim subscripsi.
Marinus humilis presbiter titulo sancte Savine subscripsi.
Constantinus presbiter sancti Ciriaci subscripsi.
Gregorius humilis presbiter titulo sancti Clementis subscripsi.
Epiphanius humilis presbiter sancte Romane ęcclesię intitulatei' sancti Laurentii subscripsi.
Marinus indignus presbiter titulo apostolos (sanc)t(i)j'/k' subscripsi.
Iohannes humilis presbiter titulo sancte Prisce subscripsi.
Petrus indignus archidiaconus sancte Sedis Apostolice subscripsi.
Gregorius indignus et humilis diaconus subscripsi.
Musscusl' humilis diaconus sancte Sedis Apostolice subscripsi.
Benedictus indignus diaconus subscripsi.
a) sic Greorius M; Gregorius em. Gundlach. b) e ed. Cessi. c) ecclesie ed. Cessi. d) immeriti ed. Cessi. e) ęcclesię ipsę] ecclesiae ipsae em. Cessi et saepe sic -ę in -ae mutavit. f) Foroiuliensem em. Cessi. g) sua em. Cessi. h) veretur M; vereretur em. Gundlach. i) vigenti ed. Cessi. j) ex pallia corr. M. k) Langobardorum em. Cessi et saepe sic. l) ex episcopatum corr. M. m) ex collata corr. M. n) contempnentes ed. Cessi. o) sancta ed. Cessi. p) sacerdotali ed. Cessi. q) relione M; relegione em. Gundlach; religione ed. Cessi. r) antistetem ed. Cessi. s) ex mulcent corr. M. t) poena ed. Cessi. u) scripsi M; subscripsi em. Gundlach. v) Manturaniense ed. Cessi. w) seq. huic con canc. M. x) Rusticanus ed. Gundlach; Rusticus ed. Cessi. y) forolensi ex foroiulensi corr. M; Forolivensi em. Gundlach. z) sic M: pro episcopus, sicut em. Gundlach. a') legi eras. M. b') scribsi M; em. Gundlach. c') nisi Willarius M. d') sic M: pro Prenestine, sicut em. Gundlach. e') sic M: pro Scotorum, sicut em. Gundlach. f') om. M; em. Gundlach. g') om. M; em. Gundlach. h') in titulo ed. Cessi. i') in titulo ed. Cessi. j') t cum sign. abbr. M: fort. pro sancti; om. Gundlach et Cessi. k') apostolos sancti] sic M: fort. pro sanctorum apostolorum. l') Marcus em. Gundlach.
1) Synod of Grado - cf. 579_SG.
“Fuit autem temporibus Leoni et Constantini imperatoribus, ea persecutione crassante quae per ipsos mota est ad depositionem et destructionem sacrarum imaginum domini nostri Iesu Christi et sancte Dei genetricis, sanctorum apostolorum omniumque sanctorum et confessorum. Pro quibus idem sanctissimus vir, ut ab hoc resipiscerent ac se removerent errore, commonitoria scripta vigore apostolicae sedis institutionis, quemammodum et sanctae memoriae decessor ipsius direxerat, misit per Georgium presbiterum. Quam humano ductus timore non eandem scripta imperatori porregit. Quem revertens secum hic in civitate Romana deducens ipsi sanctissimo pontifici patefecit, confessum se faciens reum culpe. Quem magna comminatione pontifex ipse voluit ab ordine sacerdotali privare. Cui residente concilio et obsecrante tam concilio quamque obtimates ut non deponeretur sed magis idem presbiter penitentiae submitteretur; cui inposita digna penitentia iterum secundo eum cum eadem aucta scripta apud regiam direxit urbem. Sed nequiter argumentata dispositio eorum imperatorum eadem venerabilia scripta in Siciliense insula retinere fecit, nec ad urbem regiam pertransire permisit, sed eundem portitorem pene per annum integrum exilio religavit.
Unde maiore fidei ardore permotus synodale decretum cum sacerdotali conventu quoram sacrosancta confessione sacratissimi corporis beati Petri apostoli, residentibus cum eodem summo et venerabili papa archiepiscopis, id est: Antonino Gradense archiepiscopo, Iohanne archiepiscopo Ravenne, cum ceteris episcopis istius Sperie partis numero [XCIII], seu presbiteris sanctae huius apostolicae sedis, adstantibus diaconibus vel cuncto clero, nobilibus etiam consulibus et reliquis christianis plebibus stantes, ut si quis deinceps, antiquae consuetudinis apostolicae ecclesiae tenentes fidelem usum contemnens, adversus eandem venerationem sacrarum imaginum, videlicet Dei et domini nostri Iesu Christi et genetricis eius semper virginis inmaculate atque gloriosae Mariae, beatorum apostolorum et omnium sanctorum depositor atque destructor et profanator vel blasphemus extiterit, sit extorris a corpore et sanguine domini nostri Iesu Christi vel totius ecclesiae unitate atque conpage. Quod et subscriptione sua solemniter firmaverunt et inter cetera instituta probabilium praecessorum orthodoxorum pontificum annectenda sanxerunt.” – Liber pontificalis, vol. 1, ed. Louis Duchesne (Paris 1886), pp. 415–416.
“Hic Antoninus patriarcha ammonitus est a predicto Gregorio papa Romam ad synodum occurrere, ad quam synodum lohannes archiepiscopus Ravenas vocatus est, propter imagines quę in regia urbę deponere iubebant Leo atque Constantinus augusti et inlicita coniugia quę per diversa loca fiebant. Post hanc vocationem Antoninus patriarcha cum suis suffraganeis Romam ad synodum perrexit, in qua synodo definitive divisio facta est inter Antoninum Gradensem patriarcham et Serenum Foroiulensem antistitem iuxta edictum beati Gregorii secundi, confirmante tota synodo et sententiam anathematis in huius confirmationis violatores dictante.” – Cronica de singulis patriarchis nove Aquileie, ed. Giovanni Monticolo, Cronache veneziane antichissime, vol. 1 (Rome 1890), p. 14.
“Papa Gregorius synodum VIIIc III episcoporum Rome congregavit ubi veneracio ymaginum sanctorum confirmatur et violatores anathematizantur. Huic synodo Antonius patriarcha, cum episcopia Venecie et Ystrie subfraganeis suis, per literas papales admonitus, personaliter affuit, et inconcusam fidem tenens, quod gestum est conprobavit.” – Andrea Dandolo, Chronica per extensum descripta, ed. Ester Pastorello, Rerum Italicarum scriptores, ser. 2, 12/1 (Bologna 1958), p. 114.
Liber pontificalis (relevant passage cited above under “Medieval Recollections”), dedicates ample space to the 731 Roman Synod but fails to mention anything regarding the division between Grado and Aquileia. Other authentic documents, mainly the 827 Synod of Mantua (edited here), also fail to mention this supposed 731 division. Coupled with the fact that the hereby edited acts of this synod use anachronistic terminology (“nova Aquileia”), it is traditionally argued, and with strong arguments, that the present document is an actum spurium, a forgery drawn up in the 11th century.
According to Cessi (cited above), the acts of the 731 Synod were forged on two separate occasions. First, the nucleus was forged according to which the Synod pronounced the definitive division between the Patriarchate of Grado and the Patriarchate of Aquileia. It was only subsequently that another layer was superimposed on top of the forgery, adding the attribute “nova Aquileia” to the Patriarchate of Grado and pronouncing this see as the metropolitan of the entire ecclesiastical province Venetia et Histria. Cessi dated the first forging to a period immediately after 1044, and the second forging to 1053, just prior to the Synod of Rome under Pope Leo IX that officially pronounced Grado as “nova Aquileia” (to be edited here). This interpretation is corroborated by the fact that the Chronicon de singulis patriarchis nove Aquileie, originally written in the middle of the 11th century and cited above (Medieval Recollections), mentions the 731 Synod and the division between the two metropolitans, but fails to mention the attribute “nova Aquileia” for Grado.
According to Rando, however, the first, original forgery could very well be computed already in 1024, around the Lateran Synod that took place in the same year.
Be that as it may, the hereby edited acts of the 731 Roman Synod are doubtlessly a forgery. Cessi’s original theory of two distinct layers of forgery is still acceptable, although the exact chronology of the original forging cannot be precisely deduced. It can be concluded that the nucleus was forged in the first half of the 11th century and that the addition of “nova Aquileia” was added in 1053.
The publication of the facsimile of M (Venice, Archivio di Stato di Venezia, Miscellanea atti diplomatici e privati, busta 1, document number 1) is granted free of charge by Archivio di Stato di Venezia by way of the “simplified procedure” of publishing archival facsimiles (La circolare della Direzione generale archivi n. 39 del 29 settembre 2017: procedura semplificata: pubblicazioni online che perseguano finalità scientifiche o pedagogiche, non beneficino di inserzioni pubblicitarie o commerciali e non siano soggette ad accesso a pagamento).
Photo by the editor.
The digital facsimile remains under the exclusive copyright of Archivio di Stato di Venezia.