The envoys of the Aquileian Patriarch Berthold negotiate a new peace treaty with Venice, ending all the conflicts regarding trade, traffic, salt production, dues and the restitution of movable and immovable properties, confirming and reinstating the old pacts signed between the two dominions.
(SC)a In nomine sancte et individue Trinitatis, amen.
Anno Domini millesimo CCo XLVIIIob, indictione septima, die XIIIIo intrante mensec septembris, presentibus nobilibus viris Pantaleoned Iustiniano plebano Sancti Pauli, Theophiloe Çeno, Iohanne Michaele, Albertino Conterinof, Phylippo Conterino et Paulo Gradonico civibus Veneciarum, Artuico notario et aliis multis.
Hec est forma concordie nuper facte inter dominum ducem et Comune Veneciarum et dominum patriarcham Aquilegensemg.
Cum enim inter prefatos dominum ducem et Comune Veneciarum et dominum patriarcham discordia et controversia diebus pluribus extitisset et ad tractandam et fatiendam pacem et concordiam tres nobiles ambaxiatoresh ex parte domini patriarche Venecias ad domini ducis et sui Consilii presentiam pervenissent, videlicet magister Beringerius vicedominus ipsius domini patriarche et magister Bertoldus et Henricus de Mels miles, petentes dictam pacem et concordiam velle facere et tractare, cumque dominus dux et Consilium forent aliis pluribus intenti negotiis, tres nobiles viros statuerunt tractatores ad tractandum cum ambaxatoribus nominatis, videlicet dominos Marinum Maurocenum, Iacobum Barotium et Iohannem Badoarium filium condam domini Stephani, cumque dicti nobiles convenirent in unum, ambaxatores domini patriarche petitiones suasi hoc modo fecerunt:
[A1] Primo petierunt ut dominus dux et Comune Veneciarum permitterent ex gratia portari vinum de Istriaj ad Aquilegiam per portus.
[A2] Item ut homines districtus domini patriarche possent ire et redire per mare in Marchiam et Romagnam, ut antea solebant.
[A3] Item ut dominus dux et Comune Veneciarum permitterent fieri salinas super territorio domini patriarche, dicentes quod, si hoc concederetur, eis volebant et promitebant dare redditus ipsarum salinarum medietatem Comuni Veneciarum.
[A4] Item ut datium salis minueretur et reduceretur sicut erat primo, et quod removeretur ab illis portibus ubi est nunc, et facere ipsum ire ad suos portus, sicut erat ante consuetudo.
[A5] Item ut remitteretur datium quod accipitur militibus, clericis et dominabus de pannis et vestes fatiendas.
[A6] Item ut alia omnia novak datia remitterentur, dicentes quod e converso datia omnia noviter super nostrates imposita remitterent ex toto.
Dictis itaque et auditis suis petitionibus supradictis, predicti nobiles domini Marinus Maurocenus, Iacobus Barocius et Iohannes Badoarius fecerunt petitiones predictis ambaxatoribus in hunc moduml:
[V1] Primo petitum fuit ut deberent ipsi ambaxatores facere iurare pactum quod dominus dux et Comune Veneciarum habent cum domino patriarcha, secundum quod est hactenus consuetum.
[V2] Item ut honorificentias et datium, quod dare tenetur et debet dominus patriarcha domino duci ratione ducatus annuatim ex pacto, debeat dare omnes de elapsis temporibus et de presenti.
[V3] Item ut possessiones quas habent homines de Veneciis in Aquilegia et inm districtu domini patriarche deberent reddere et restituere, sicut antea habebant, non preiudicando eo quod a tempore quo idem dominus patriarcha fecit licentiari homines Veneciarum de districtu Patriarchatus non fuit solutum fictum sive datium quod solvere tenentur de suis possessionibus.
[V4] Item ut catenan facta in flumine Aquilegie destrueretur et removeretur omnino, cum ad magnum gravamen hominum Veneciarum redundaret.
[V5] Item ut portus qui est Glemone removeretur inde, et fieret ipse portus in Aquilegia, ut antea erat.
[V6] Item ut fecerent fieri satisfactionem condignam de Clucensio quem cecari fecit dominus Odolricusp de Glemona, illam eandem satisfactionem et vindictam petentesq de hominibus Veneciarum qui mortui sunt in districtu et dominio domini patriarche ab hominibus domini patriarche.
[V7] Item ut frumentum et legumen et aliud bladum aliasque resr et omne aliud mercatum permitterent aportari et conduci Venecias libere ets absque contrarietate Venecias de portibus Foroiulii.
[V8] Item ut facere deberent restitui raubarias omnes que facte sunt hominibus Veneciarum per homines districtust domini patriarche.
[V9] Item utu rationes omnes, quas homines districtus domini patriarche facere tenentur et debent hominibus Veneciarum et quas homines Veneciarum habent et petere voluerint super homines domini patriarche, facere fieri debeant et complerev.
[V10] Item ut rationes quasdam, quas habebant homines de Gradu in Aquilegia et districtu domini patriarche antiquis temporibus, debeant ipsi Gradenses de cetero habere et percipere, ut solebant.
Super quibus omnibus cum tractatusw plurimus haberetur et plura dicta et ventilata fuissent inter nobiles memoratos, ad ultimumx ad talem concordiam devenerunt:
Ipsi enim ambaxatores domini patriarche petitiones omnes suas predictas remiserunt, exceptis quatuor, videlicet de facto vini, de datio quod accipiebatur militibus, clericis et dominabus de pannis ad fatiendas vestes, et de facto portuum salis quod removeantur ubi erant et reducatur portus ipsius salis et esse debeat, ut erat ante in Aquilegia, et de datiis noviter impositis super homines domini patriarche.
Super quibus dominus dux et Comune Veneciarum, volentes cum domino patriarcha ad concordiamy pervenire, deliberatione et consilio habitis diligenti, taliter ordinaverunt et statuerunt:
[P1] Primo enim concessum fuit eis per dominum ducem et Consilium ex gratia, ut omni anno possint vinum quod fuerit de canipaz domini patriarche de Istria et etiam illud quod fuerit de canipa monasterii sancte Marie de dominabus de Aquilegia et insuper mille amphoras ad mensuram Veneciarum de Istria conduci et portari facere Aquilegiam per portus.
[P2] Datium quidem hactenus ablatum militibus, clericis et dominabus de pannis ad fatiendum vestes et alia omniaa' nova datia noviter imposita dominus dux et Comune Veneciarum ex gratia remiserunt de cetero.
[P3] De portibus salis placet domino duci et Comuni Veneciarum et ordinaverunt ut removeantur unde sunt, et debeant ireb' ad suos portus, sicut antea erat consuetudo, manente datio salis in eodem statu ut nunc estc'.
Ipsi namque ambaxatores responsionem predictam acceptantes et de ea contenti manentes super petitionibus sibi porrectisd' per nobiles memoratos taliter ordinaverunt et tractaverunt:
[P4] Primo quidem facere debent dominum patriarcham iurare pactum, quod cum domino duce et Comuni Veneciarum habet, excepto de domini M. comitis Goritiee'/1 facto quod nolunt teneri, cum ipse non sit ad presens in concordia cum domino patriarcha, et si cum domino patriarcha ad concordiam devenerit, quod debeat iurare pactum, si concordare sef' voluerit cum domino duce et Comuni Veneciarum.
[P5] Honorificientiag' vero et datium quod debet dare dominus patriarcha domino duci annuatim dari facere debent de temporibus elapsis et de presenti, sicut continetur in pacto.
[P6] Ad id quod dictum est de possessionibus quas habent homines Veneciarum in Aquilegia et inh' districtu domini patriarche restituendis, dixerunt se non posse facere cum ipse possessiones sint de canonicis Aquilegie, sed debent dare operam suo posse ad eas restituendas, et dederunt intentionem quod fieri fatient omnino.
[P7] Cathenami' factam in flumine Aquilegie debent facere destrui et penitus removeri ex toto, et non debet esse de cetero.
[P8] Portum qui est Glemone debent facere removeri inde suo posse et ipsum reducere ad Aquilegiam, sicut antea erat.
[P9] De raubariis debet fieri et observari hoc modo, videlicet quod raubarie que facte fuerunt ante tempus quo dominus patriarcha licentiari fecit homines Veneciarum debeant diffinirij' et determinari secundum formam et modum pacti, et ille rabuarie que facte fuerunt ab illo tempore quo licentiati fuerunt homines Veneciarum hucusque debeant esse coram domino patriarcha et per ipsum determinari et diffiniri, et ille raubarie que de cetero fient debeant determinari secundum pactum.
[P10] De rationibus dictum est et ordinatum quod accipiatur unus magnus homo de illisk' de domino patriarcha ad voluntatem domini ducis, et debeat esse et stare in Aquilegia per tempus et per tempora, secundum quod dominus dux ordinare voluerit et sibi videbitur, et iurare debeat idem magnus homo facere et complere rationes, tam preteritas quam futuras, et perl' ipsum diffiniri et determinari debeant.
[P11] De Clucensim' quem cecari fecit dominus Odorlicus de Glemona et de facto hominum Veneciarum qui mortui sunt in districtu domini patriarche, dixerunt et ordinaverunt quod dabunt operam suo posse quod inde fiat satisfactio sicut decet, et de hoc voluntatem habent tam de cecato quam de mortuis; et si facere non poterint, ordinaverunt quod hiis, qui ad hec petenda ad dominum patriarcham accesserint, fatientn' fieri plenarie satisfactionem.
[P12] Item promiserunt permittere conduci et portari de partibus Foroiuliio' frumentum et legumina etp' aliud bladum et alias res et omne aliud mercatum libere et sine contrarietate Venecias.
[P13] Item promiserunt quod permittent homines de Gradoq' habere et percipere de cetero rationes omnes quas habere solebant in Aquilegia et in districtu domini patriarche, secundum antiquam consuetudinem.
[P14] Item promiserunt facere quod dominus patriarcha iurari faciet pactum vetus quod habet cum domino duce et Comuni Veneciarum ad requisitionem sibi factam per nuntium domini ducis, qui ad eum pro tollendo dicto sacramento debet ire.
Actum Veneciis in ducali palatio.
Ego Conradus imperialisr' aule notarius interfui rogatus, scipsi et auctenticavi.
Ego Petrus scriba sacri palatii notarius hocs' exemplum sumptum ex autentico Conradi notarii, nil addens vel minuens quod sententiam mutett', ut comperiu' bona fide scripsi et exemplavi signoque meo corroboraviv', currente anno Domini Mo CCo XLVIIIo, indictione VIIaw', Rivolatix', die Xoy' intrantez' mense decembris.
(SN)a'' Ego Iohannes, filius quondam Marchesinib'' Egiçi notarii, imperiali auctoritate iudex ordiarius et publicus notarius, Ducatus Venecie scriba, exemplum huius exempli vidi et legi et prout in ipso vidi contineri, ita de verbo ad verbum, nil addens vel miniuens quod sententiam mutet, preter punctum vel silabamc'' et signum dicti Petri, quod facere non curavi, ut comperid'', de mandato et auctoritate illustris domini P[etri] Gradonico ducis Veneciarum scripsi et hic exemplavi signoque meo solito coroboravi et in publicam formam redegi, currente anno Domini Mo CCo LXXXXoIIIoe'', die XXIIIIof'' iulii, VIe indictionis, presente magistro Canto Ducatus Venecie cancellario et Andrea de Norengis notario Ducatus Venecie scriba testibus ad hoc vocatis et rogatis et aliis.g''
a) om. P2. b) XL octavo P2. c) mens cum sign. abbr. MP2: lego mense; mensis P1. d) Pantaleono P2. e) Theophylo P1P2. f) Contareno et undique sic P2. g) Aquilegie et saepe sic loco Aquilegensis/Aquilegensem P2. h) ambaxatores P1P2. i) P1P2; om. M. j) Ystria et undique sic P1P2. k) om. P2. l) hunc modum] hoc modo P1P2. m) om. P1P2. n) cathena P2. o) Clugiensi P2. p) P1P2; Oldericus M. q) et vindictam petentes] petentes et vindictam P2. r) aliasque res] et alias res P1P2. s) om. P1P2. t) seq. dicti add. P2. u) quod P2. v) compleri P2. w) contractus P2. x) seq. et canc. P1; seq. etiam add. P2. y) seq. de canc. M. z) seq. monasterii sancte Marie de dominabus de Aquilegia subsignavit et inter verbum va-cat add. M. a') alia omnia] inv. P2. b') ire cum sign. abbr. M. c') nunc est] inv. P1P2. d') P1P2; porectis M. e') Guricie P1P2. f') P1P2; so M. g') honorificentias P2. h') om. P2. i') Catenam P1P2. j') P1P2; difiniri M. k') de illis] om. P2. l') add. sup. l. P2. m') Clugiensi P2. n') facierit P2. o') Forumiulii P1. p') P1P2; om. M. q') Gradu P1P2. r') imperiali P1P2. s') seq. (SN) add. P1. t') muctet P1. u') comperii P1P2. v') P1P2; coroboravi M. w') septima P2. x') Rivoalto P2. y') decimo P1P2. z') P1P2; om. M. a'') P1; om. M. b'') Marchisini P1. c'') sillabam P1. d'') comperii P1. e'') LXXXXIIII seu LXXXXIII ex corr. P1. f'') XXIII ex corr. P1. g'') (SN) Ego Iohannes—rogatis et aliis] om. P2.
1) Dominus M. comes Goritie = Count Maynard III of Gorizia.
“Anno Domini MCCXLVIII alique controversie vertentes inter Venetos et patriarcham Aquilegensem nunc in pace sedacte sunt et pacta inter partes ad plenum inita fuerunt, dominus Marino Mauroceno et Iohanne Baduario entibus ambaxatoribus.” – Venetiarum Historia vulgo Petro Iustiniano Iustiniani filio adiudicata, ed. Roberto Cessi – Fanny Bennato (Venice 1964), p. 162.
The pact would serve as one of the document models upon which the new pact between Venice and Patriarch Gregory of Montelongo would be redacted – edited here as doc. 1254_VG.
The third and final pact signed between Venice and the Aquileian Patriarch Berthold V of House Andechs. The treaty is a consequence of Berthold’s fateful political revirement whereby he abandoned the Ghibelline faction that he had traditionally supported and joined Pope Innocent IV’s cause. Slowly abandoning the pro-imperial faction already in 1245, Berthold officially embraced the Guelf party in 1248, a gesture that sparked hostilities both with Emperor Frederick II and the advocates of the Church of Aquileia, the staunch Ghibellines, the counts of Gorizia. Encircled by the Ghibelline nobility – the counts of Gorizia in Friuli and Istria and Ezzelino da Romano to the west – the patriarch turned to his natural allies in this new, precarious position – the Commune of Venice. The new pact symbolically sealed this new alliance, explicitly excluding the count of Gorizia “because he is not at present on good terms with the lord patriarch.”
The treaty features a new redaction and a novel form compared to the older pacts: the patriarch’s ambassadors humbly ask favors from Venice and manage to achieve only partial success purely due to “the kindness” of the Venetian doge, whereas Venice “orders and demands” – it was a treaty styled in a way that made it very clear that the two signees are not equals.
For example, that patriarch was given the right to export the wine from his Istrian vineyards, but he was not accorded the right to freely trade with the March of Ancona and Romagna by sea as Venice sought to retain the dominion over “their gulf”. Moreover, the patriarch was dully reminded that the symbolic tribute of twelve loaves of bread and twelve pigs is still owed annually to the doge (see more on that tribute in doc. 1162_PAV). All in all, the pact favored the Venetians heavily, plunging ever further the secular principality of the Aquileian patriarchs into economic dependence upon the Commune of Venice.
The pact would serve as one of the two templates upon which the 1254 treaty between Venice and Patriarch Gregory of Montelongo would be modeled (edited here as 1254_VG).
The publication of the facsimiles of M (Venice, Archivio di Stato di Venezia, Miscellanea atti diplomatici e privati, busta 2, doc. 56, fols. 1v-3r) is granted free of charge by Archivio di Stato di Venezia by way of the “simplified procedure” of publishing archival facsimiles (La circolare della Direzione generale archivi n. 39 del 29 settembre 2017: procedura semplificata: pubblicazioni online che perseguano finalità scientifiche o pedagogiche, non beneficino di inserzioni pubblicitarie o commerciali e non siano soggette ad accesso a pagamento).
Photos by the editor.
The digital facsimiles remain under the exclusive copyright of Archivio di Stato di Venezia.