Pope Gregory II writes to the bishops and populace of Venice and Istria, notifying them that Peter, the former bishop of Pula who usurped the Patriarchate of Grado following the death of Patriarch Donato, has been removed and returned to his See in Pula and that the bishops ought to elect a new head of the church of Grado.
Gregorius servus servorum Dei universis dilectissimis nobis episcopis et cuncto a Deo servato populo Venetię seu Istrięa.
Creditę speculationis ministerium ita favente Domino studeo modigerare, ut numquamb me negligentię quis condemnet sive indulgendo illicita vel tollerando incongrua, cum scriptum sit: “Terminos patrum tuorum ne transgressus fueris.”1 Quia vero institutione divina quottidie imploramus, ut debita dimittat nostra Dominus, sicut nos pollicentes debitoribus dimittere dicimus nostris2, delinquentibus ut peniteatc culpas relaxamus, rigore servato sanctorum canonum prorsus ut gemitus lachrymarumd speciali antidoto quasi vulnus, quod excrescit in membris, possit salvari.
Dudum namque factus superbię pręludiume rogatus Petrus Pollensis antistes, canonica despiciens statuta, ab hac luce subthractof fratre nostro Donato Gradensi presule, suam deserens ad eandem transiit sedemg, contemnens regulas patrum atque ecclesiastica statuta; quare merito ab episcopali collegio esset diffinitione patrum extorris et sacerdotali officio nudatus, nisi eum apostolica preveniret compassio. Quod quia instruimur severitate[m]h legum bonitatis indulgentia temperare et delinquentibus portum indulgere salutis, ad imitationem domini nostri Iesu Christi, si quis offenderit, manum porrigere non denegamus, ab ea in quam incidit foveam relevantes, illa interpositione, ut semper se curet, flendo diluere commissa, et doleat tentasse apostolica violare statuta, ut pęnitentię medella cicatrixi possit in cordis suij vestigia relinquere.
Eundem itaque Petrum episcopum ad pristinam redire sedem beati Petri apostolorum principis, cuius meritis impares vices tamen dignatione superna gerimus, auctoritate pręcipimus plurimum vestris faventes votis, ea duntaxat, sicut pręmissum est, interpositione, ut sibi indulta non ex licentia credat, sed semper retineat memoria: nimia compassione fuissetk concessa, et commissum anterioris perpetrati posteritas obumbret modestę actionis. Quamvis enim etl aditum ad suam remeandi sedem tribuamus, ut vivens semper doleat offendisse volumus, quatinus compunctionis stimulo sese ad lacerandumm, ab erumnosa hac vita ad perpetuam non dubitet pertingere gloriam.
Omnes itaque vos admoneo, dilectissimi fratres vel filii, ut concordes pro amore Dei absque elationis fuco eligere in Gradensi ecclesia pręsulem debeatis, qui moribus actibusque polleat et ad exorandum Christum pro populo sit meritis dignus, ut suavitatis suę vel caritatis decoretur testimoniis postque sui consecrationem ab hac summa sancta Dei ecclesia quin pallium id est benedictionis cumulum ino sui veniam et personamp, ut sic ecclesiae Christi ornatę sacerdotibus maneant Christi domini protectione inconcussę subque eorum regimine Christi plebs in eius amore proficiat.
Bene valete.
Data kalendis martiis, imperante domino nostro piissimo augusto Leone a Deo coronato magno imperatore anno nono, pacisq eius anno nono, sed et Constantino maiore imperatore eius filio anno sexto, indictione octava.
a) Venetię seu Istrię] Venetiae seu Istriae em. Gundlach et Cessi et saepe sic -ę in -ae mutaverunt. b) subsignavit T. c) ex poniteat corr. T. d) sic T; lacrimarum ed. Gundlach et Cessi. e) subsignavit T. f) sic T; subtracto ed. Gundlach et Cessi. g) secundam ed. Gundlach, sed perperam. h) severitate T; severitatem em. Gundlach et Cessi. i) cicatricis em. Gundlach. j) in cordis sui] in corde suo em. Gundlach; cordis sui em. Cessi. k) fuisse ed. Cessi. l) sic T: pro ei, sicut em. Gundlach et Cessi. m) ad lacerandum] sic T: pro adlacerans, sicut em. Gundlach et Cessi. n) sic T; om. Gundlach et Cessi. o) et ed. Gundlach et Cessi. p) seq. accipiat em. Cessi. q) sic T: pro post consulatum, sicut em. Gundlach et Cessi.
1) Vulg, Prov. 22, 28
2) Vulg, Matth. 6, 12.
“Interim autem hic beatus Gregorius defunctus est Romę, cui successit beatissimus Gregorius papa tercius, qui post obitum Donati Gradensis patriarche epistolam suam direxit universis Venetiensis seu Histrię et cuncto populo, ut electionem in Gradensem patriarcham fecerent. Qui precepto eiusde papae Gregorii elegerunt Antoninum, virum probatissimum, in nova sancta Aquileiensi patriarcham ecclesiam, qui a beato Gregorio papa tercio iuxta decessorum suorum exemplar privilegium cum benedictione pallei consecutus est.” – Cronica de singulis patriarchis nove Aquileie, ed. Giovanni Monticolo, Cronache veneziane antichissime (Rome 1890), pp. 13–14.
“Post obitum Donati patriarche Petrus, Polensis episcopus, contra statuta canonum ad Gradensem sedem se contulit, et a Gregorio papa indignus utraque sede iudicatus, ad suplicacionem cleri et populi Venecie et Ystrie in prima sede restitutus est. Papa vero suplicantes monuit, ut sine precio pastorem ydoneum eligere procurarent, offerens electo palium in signum metropolite dignitatis.” – Andrea Dandolo, Chronica per extensum descripta, ed. Ester Pastorello, Rerum Italicarum scriptores, ser. 2, 12/1 (Bologna 1958), p. 111.
Nothing else is known about this ambitious bishop of Pula, but the episode does reveal that it was the Episcopatus Polensis that enjoyed the highest status of all the Istrian dioceses (Bratož 1998, cited above). The next patriarch of Grado would be Anthony of Padua.
The publication of the facsimile of T (Venice, Archivio di Stato di Venezia, Pacta e aggregati, Codex Trevisaneus, fol. 17r) is granted free of charge by Archivio di Stato di Venezia by way of the “simplified procedure” of publishing archival facsimiles (La circolare della Direzione generale archivi n. 39 del 29 settembre 2017: procedura semplificata: pubblicazioni online che perseguano finalità scientifiche o pedagogiche, non beneficino di inserzioni pubblicitarie o commerciali e non siano soggette ad accesso a pagamento).
The digital facsimile remains under the exclusive copyright of Archivio di Stato di Venezia.