Pope Alexander V exempts the Doge and the Commune of Venice from their annual payment of approximately 2,000 gold ducats to the Patriarchate of Aquileia, nullifies any past or future ecclesiastical censures related to this obligation, and forbids the patriarch or any other authority from attempting to enforce this payment or impose penalties for its non-payment.
‡Alexander episcopus, servus servorum Dei‡, ad perpetuam rei memoriam.
Romanus pontifex in specula militantis Ecclesie ab Eo, Qui perpetua mundum ratione gubernat divinitus constitutus super universas orbis ecclesias ac terre latitudinem precipuum potestatis obtinens principatum ac recenti censura iudicii mistaa diiudicans singulorum oculo Sue providentie illas disponit et ordinat ac inde, quando et quomodo vult, gratiarum munera elargitur, prout temporum, negotiorum et hominum qualitatibus compensatis in altissimo conspicit salubriter expedire.
Extollentes itaque in considerationem nostram preclara et antiqua studia, actiones et opera fructuosa laudeque dignissima, quorum sonus in omnem terram prodiit et exivit, que dilecti filii ducale Dominium, universitas et singulares persone Venetiarum Castellane diocesis et novissimis hiis diebus nobiles virib Michael Steno dux ac ducale Dominium ac universitas huiusmodi ac ipsorum çelum erga incrementa status fidei orthodoxe, pacis ac unionis Ecclesie militantis extirpationisque lugubris inveteratique nimium ac pestiferi scismatis et ad statum nostrum et prefate Ecclesie eorum matris et cunctorum magistre fidelium, erga quam precipuo fervore devotionis et reverentie fideliter ac incommutabiliter quasi abnegantes semetipsos ad ea se ac sua pro defensione ipsius fidei promptitudine spontanea offerentes claruere perpetuo, necnon labores guerrarum, angustias expensarum, profluvia gravissimaque discrimina absque retributione aliqua, que sicut manifeste cognovimus ab antiquis pertulere temporibus erga tuitionem atque defensam dilectorum filiorum provincialium atque provincie Aquilegensis contra multorum hostilem potentiam merito formidandam, querentium provinciam huiusmodi et eius tranquilitatem et pacem dare precipitem in ruinam et illorum subdere miserabili colla iugo et ut illi a miserabili eripi servitute valerent, nullis parcendo laboribus, periculis vel impensis semper exhibita atque perpessa, et que impendere iugi atque laudabili perseverantia non tepescunt.
Et sicut accepimus, dux et ducale Dominium seu universitas huiusmodi vigore quorundam pactorum hactenus antiquis temporibus habitorum cum patriarcha seu ecclesia Aquilegensi predictis aut aliis pro eisdem teneantur annuatim in certis terminis seu pagis dare et solvere patriarche ecclesieque Aquilegensi prefatis circa summam duorum milium ducatorum auri, ac ex huiusmodi expensis atque damnis pro defensione ipsius provincie premia condigna non reportaverint aut satisfactionem debitam non fuerint consecuti. Dignum arbitramur et debitum, ut nos et Sedem Apostolicam in hiis, que statum et comoda ducis ducalisque Dominii ac universitatis prefatorum conspicere valeant, ac recompensam aliquam expensarum huiusmodi et damnorum pronos inveniant et in eorum comoditatibus liberales.
Horum igitur consideratione ac ex certis aliis rationabilibus causis ad hec nostrum moventibus animum moti, volentes eosdem apostolice liberalitatis gratia prosequi ac eorum compensationibus ac indemnitatibus et comodis providere, ut fructus ex huiusmodi salutaribus actionibus consequantur, habita super hiis cum venerabilibus fratribus nostris sancte Romane ecclesie cardinalibus deliberatione matura ac etiam diligenti ipsorum ducis ac ducalis Dominii ac universitatis in hac parte supplicationibus inclinati, habentes statum et formam huiusmodi pactorum et ducatorum summec et singulorum contentorum in eis ac inde secutorum per eorum causas qualitates, quantitates, modos et formas ac circumstancias universas hic alias pro sufficienter expressis ac declaratis – ducem, ducaleque Dominium ac universitatem et singulares personas Venetiarum predictos presentes et posteros, necnon res, bona et iura eorum quecumque, ubilibet existentia, tam presentia quam futura, a responsione, solutione, datione, exhibitione atque prestatione dicte annue solutionis et responsionis dictorum duorum milium ducatorum auri vel circa et dependentium ab eisdem, ratione cuiusvis obligationis, conventionis, promissionis, federis seu pacti dudum inter patriarcham et ecclesiam Aquilegensem prefatos vel alias comuniter vel divisim pro eis ex una et dictos ducem ducaleque Dominium, universitatem aut sindicos vel procuratores eorum vel quoscumque alios pro eisdem ex alia partibus quocumque tempore initorum, firmatorum, celebratorum vel factorum quomodocumque et qualitercumque, quibusvis ratione, causa, iure vel modo ac etiam ab omnibus et singulis huiusmodi federibus, pactis, conventionibus, promissionibus, obligationibus atque debitis, cuiuscumque speciei et qualitatis existant, super hiis aut eorum aliquo inter ipsos patriarcham, ecclesiam Aquilegensem, ducale Dominium seu universitatem Venetiarum aut eorum sindicos vel procuratores vel alios, quoscumque eorum nomine, usque in presentem diem, ut premittitur, et sub quovis verborum conceptione appareant, de ipsorum fratrum nostrorum consilio et consensu, ex certa scientia de apostolice potestatis plenitudine in perpetuum tenore presentium prorsus eximimus, absolvimus ac penitus liberamus ac exemptos, absolutos et liberos de cetero atque perpetuo a premissorum solutione, prestatione, datione atque responsione necnon dependentibus et anexis scientia et potestate predictis declaramus atque decernimus, iuramenta queque super hiis forsitan prestita relaxantes, ac etiam statuentes quod de cetero illa vel eorum aliquod prestanda vel exhibenda per se vel alios prefati dux, ducale Dominium, universitas vel singulares persone Venetiarum aut alii pro eisdem premissorum vel alicuius eorum occasione vel causa aut emergentibus connexorum seu dependentium a predictis aut eorum aliquo civiliter vel criminaliter seu mixtum in iudicio vel extra promissionibus, obligationibus seu pactis aut conventionibus predictis etiam iuramento, confirmatione apostolica vel quacumque firmitate alia roboratis, constitutionibus apostolicis, statutis et consuetudinibus dicte Aquilegensis ecclesie, legibus imperialibus et aliis contrariis non obstantibus, quibuscumque censuris, aliquibus cohertionibus, districtionibus etiam temporalibus aut literis seu indultis Sedis Apostolice sub quacumque verborum forma etiam de presentibus et totis eorum tenoribus ac de verbo ad verbum plenam et expressam facientibus mentionem, concessis aut in posterum concedendis, non possint nec debeant per patriarcham, qui est et erit pro tempore, seu ecclesiam Aquilegensem huiusmodi coniunctim vel separatim vel per quosvis alios, quacumque auctoritate fulgerent, quomodolibet exigi vel compelli vel aliter coartarid, districtius inhibentes eisdem patriarche et aliis quibuscumque, quorum posset quomodolibet interesse ne prefatos ducem, ducale Dominium et universitatem seu singulares personas Venetiarum aut eorum res, iura vel bona seu subditos, directe vel indirecte aut quovis colore quesito, publice vel occulte, quomodocumque aut qualitercumque, contra tenorem exemptionis et liberationis huiusmodi quoquomodo et quovis causa impetere, molestare, exigere vel inquietare per se vel alios quovismodo presumant, constitutionibus supradictis et aliis in contrarium editis nequaquam obstantibus.
Nos enim quascumque excomunicationis, suspensionis et interdicti sententias et quosvis processus et alia quecumque, quos et quas et que contra predictos ducem, ducale Dominium, universitatem et singulares personas aut eorum aliquam res, iura et bona huiusmodi fieri promulgarique contigerit vel haberi ex nunc cassamus, irritamus et revocamus ac irritos decernimus et inanes nuliusque existere volumus roboris vel momenti.
Nulli ergo omnino hominum liceat hanc paginam nostre exemptionis, absolutionis, liberationis, declarationis, constitutionis, relaxationis, inhibitionis, cassationis, irritationis, revocationis et anulationis infringere vel ei ausu temerario contraire.
Siquis autem hoc attemptare presumpserit, indignationem omnipotentis Dei et beatorum Petri et Pauli apostolorum Eius se noverit incursurum.
Datum Pisis nonis octobris, pontificatus nostri anno primo.
A tergo: R(egistro) S.
Intra plicam litere: [Registrata]e gratis de mandato domini nostri pape F(ranciscus) de Montepoliciano, Zucarus.
a) sic B: pro iusta, sicut ed. Kandler. b) nobiles viri] sic B: pro nobilis vir, sicut ed. Kandler. c) seq. et singulis eras. B. d) seq. per canc. B. e) om. B; em. Banić.
During the Council of Pisa, Venice decided to fully support the newly elected Pope Alexander V. For their unwavering support, the doge and the Commune of Venice were aptly rewarded with this solemn papal deed, officially exempting the Dominium Veneciarum from any further payments of their customary annual tribute owed to the Patriarchate of Aquileia. Although the document never mentions Istria, the only annual tributes that Venice owed to the Patriarchate were those pertaining to Istrian jurisdictions – 450 marks as per the 1300 treaty with Patriarch Peter, and further 225 marks for the jurisdiction over Pula, Bale, and Vodnjan as per the 1335 treaty with Patriarch Bertrand (doc. 1335_VB). Thus, Pope Alexander V essentially legitimized Venetian dominion over their Istrian communities.
Regarding the tribute of “circa 2000 ducats”, this sum roughly corresponds to the annual tribute owed for the jurisdictions in Istria, originally 450 Aquileian marks as per the 1300 treaty and an additional 225 marks for the jurisdictions over Pula, Bale, and Vodnjan as per the 1335 treaty. In 1369, one of the six yearly installments cost Venice 328.1 ducats, meaning that the yearly sum amounted to 1969 ducats (cf. Predelli, Libri commemoriali, vol. 3, doc. 309, p. 54, soon to be edited in extenso here as well), exactly these “circa 2000 ducats” mentioned by the pope. Moreover, in 1402, Pope Boniface IX redirected the sum of 2000 ducats from the incomes of the Patriarchate of Aquileia to the newly created cardinal and former patriarch of Aquileia, Anthony Caetani (RG Online, RG II 00540, URL: <http://rg-online.dhi-roma.it/RG/2/540> (Datum 21.10.2024)). Girgensohn (cited above, p. 278), interpreted the 1402 document as referring to the tribute that the Venetians owed to the Patriarchate for the Istrian jurisdictions, which, argues Girgensohn, amounted to 2000 golden ducats.
The abolishment of this tribute was one more nail in the coffin for the Aquileian temporal jurisdictions in Istria. In less than fifteen years from the promulgation of this papal deed, the entire temporal dominion of Aquileian patriarchs, in Istria and in Friuli, would be subjected to the rapidly expanding Venetian Dominion.