Era
Vol. 5: A 1300 usque ad 1421
Date
September 3, 1368
Place
Regestum

The Commune of Venice and the Commune of Trieste sign a new treaty, ending all hostilities and reconfirming the old pacts between the two polities; the Commune of Trieste is required to relinquish the sequestered ship (over which the conflict originally started), to swear fealty and obedience to the doges and the Commune of Venice, to raise to standard of St. Mark on the day of election of a new Venetian doge and on every Easter day, to observe the old treaties with Venice, to pay all the fines incurred for not respecting these old treaties, and to consign to Venice those responsible for the attack on the sequestered ship.

Source
The original is lost; the text survives in the following manuscript tradition:
P = Venice, Archivio di Stato di Venezia, Pacta e aggregati, Pactorum Liber V, fols. 170v–172r; 14th-century simple copy with the following title: Contractus concordii inter Comune Veneciarum et Tergestinos.
Previous Editions
Pietro Kandler (ed.), Codice diplomatico istriano, 2nd ed. (Trieste 1986), doc. 791, pp. 1342–1343 (= Giovanni Cesca, Le relazioni tra Trieste e Venezia sino al 1381 (Verona–Padua 1881), doc. 5, pp. 104–113); based on the 17th-century copy of P transcribed by Costantino Cumano.
FIM Edition
Diplomatic edition based on P.
Transcription

In nomine domini Dei eterni, amen.

Anno ab incarnacione domini nostri Iesu Christi millesimo tercentesimo sexagesimo octavo, indictione VIa, die tercio septembris.

Cum comunitas et homines Tergesti antiquissimis et continuatis temporibus fuerint et ad presens sint ac esse debeant et esse vellint perpetuo ac teneantur fideles illustris ducalis dominii et Comunis Venetiarum – prout constat per nonnullas legittimas obligaciones et pacta, specialiter quodam publico instrumento scripto manu Andree diaconi sacri palatii notarii anno Dominice incarnacionis MCCoIIo, indictione VIa, die quinto exeunte mensis octubris, tempore inclite memorie domini Henrici Dandulo olim Venetiarum ducis1; et quodam alio olim publico instrumento scripto manu Petri sacri palatii et Tergesti notarii, anno Domini MCCXXXIII die VIII exeunte augusti2; et quodam alio publico instrumento scripto manu Marci Siboto imperiali auctoritate notarii et ducalis aule Venetiarum scribe et subscripto manu Henrici Civitatensis imperiali auctoritate notarii anno Domini MCCLXXXV, indictione XIII, mensis maii die iovis VIII intrante, tempore bone memorie domini Iohannis Dandulo ducis Venetiarum3; et quodam alio publico instrumento scripto manu Walterii Civitatensis apostolica et imperiali auctoritate notarii ac subscripto manu Donati Lambardi imperiali auctoritate notarii publici et Ducatus Venetiarum scribe necnon Henrici imperiali auctoritate notarii anno Domini MCCLXXXXI, indictione IIII, die XI intrante novembris, tempore felicis memorie domini Petri Gradonigo olim Venetiarum ducis4, que quidem suprascripta instrumenta a me notario infrascripto visa et lecta fuerunt – a quo quidem ducali dominio ipsa comunitas et homines Tergesti semper fuerunt benigne et favorabiliter pertractati.

Accidit tamen nuper, quod dum una ex galeis custodie ad ripam Istrie per ducale dominium deputatis intromisisset et arrestasset in mari supra portum Tergesti quoddam navigium onustum frumento, pro eo quod iverat contra banna et ordines Venetiarum, et comitus dicte galee ad instantem requisitionem et preces Comunis et hominum Tergesti supersederet, donec haberetur responsio a nobili viro capitaneo dicte custodie, ipsi Tergestini, non expectata responsione predicta, superveniente nocte, manu armata, miserunt gentes armigeras ad navigium, et contra voluntatem dicti comiti dicte galee et secum extantium per vim navigium cum toto carico traxerunt in portum civitatis predicte Tergesti, aggredientes quoque comitum predictum ac gentem dicte galee, qui et que erant inermes in dicta galea, interfecerunt comitum predictum et octo de aliis viris ipsius galee vulnerarunt in gravem prefati ducali dominii et Comunis Venetiarum iniuriam et offensam et grave damnum dictorum occisi et vulneratorum. Ipsi autem comunitas et homines Tergesti cognoscentes errorem suum miserunt ad pedes excelsi et illustris domini domini Andree Contareno incliti Venetiarum ducis quamplures ambaxatores et nuncios ad implorandum gratiam et misericordiam eiusdem domini ducis et Comunis Venetiarum super predictis, offerentes se paratos stare, obedire et parere precepto et voluntati ipsius domini ducis et Comunis Venetiarum tanquam sui veri antiquissimi fideles et humiles servitores.

Prefatus autem dominus dux cum suis consiliis Minore, Rogatorum, XL et Zonte, considerans humilitatem et supplicationem ipsorum Tergestinorum, intendens potius ad suam benignitatem ducalem respicere quam ad aliquem eorum excessum, deliberavit predictam comunitatem et homines Tergesti ad gratiam et misericordiam suam recipere, ipsis Comuni et hominibus Tergesti promittentibus et observantibus solemniter et fideliter infrascripta in presenti contractu contenta et inferius declarata, de quibus omnibus predicta comunitas et homines Tergesti per prefatos ambaxatores suos plenissime et clarissime cerciorati plurimum contenti fuerunt.

Regraciantes humiliter exinde prelibato inclito domino duci et Comuni Venetiarum de tanta benignitate quam fecerant eisdem, et confestim dicti Comune et homines de Tergesto remiserunt Venetias ad ducalem excellentiam viros providos et discretos ser Bartholomeum de Stoiano et ser Franciscum de Bonohomis cives Tergesti cum pleno et sufficienti sindicatu ad componendum, promittendum, firmandum et complendum omnia et singula in presenti contractu contenta. Quare predicti ser Bartholomeus de Stoiano et ser Franciscus de Bonohomis cives Tergesti, sindici, procuratores et nuncii Comunis, populli et universitatis Tergesti ad infrascripta omnia et singula et alia exercenda specialiter constituti, ut constat publico instrumento scripto manu Mathei Bithini imperiali auctoritate notarii anno Domini MCCCLXVIII, indictione sexta, die XXVI mensis augusti5, a me notario infrascripto viso et lecto, sindicario et procuratorio nomine suprascripto, et omnibus modo, iure, forma et causa quibus melius poterunt, sponte et ex certa scientia et non per errorem promiserunt et convenerunt per stipulationem solemnem nobilibus et sapientibus viris Leone Bembo et Andree Venerio de contracta Sancte Margarite, sindicis et procuratoribus predictorum domini ducis et Comunis Venetiarum pro infrascriptis exercendis specialiter constitutis, ut de eorum sindacatu constat publico instrumento scripto manu mei notarii infrascripti suprascriptis anno, mense et indictione, die vero secundo mensis septembris predicti6, presentibus, stipulantibus et recipientibus nomine et vice predictorum domini ducis et successorum suorum ac Comunis Venetiarum.

Primo: quod comunitas et homines Tergesti statim predictum navigium contrabanni cum toto carico vel valorem eius dabunt et assignabunt nobilibus ..a officialibus de catavere domini ducis et Comunis Venetiarum, qui officiales de ipso faciant et disponant prout ex eorum tenentur officio.b

Secundo: quod singulariter omnes illi de Generali Consilio Tergesti personaliter, nomine suo et totius comunitatis, prestabunt suprascripto illustri domino Andree Contareno duci Venetiarum et similiter suis successoribus ducibus Venetiarum seu ambaxatoribus et nuntiis eorum perpetue fidelitatis iuramentum.c

Tercio: quod in signum dicte fidelitatis comunitas et homines Tergesti vexillum sancti Marci nunc recipient ab ambaxatoribus seu nunciis prefati domini ducis, et similiter recipient in qualibet creatione illustrium dominorum ducum et successorum eorumdem, et ipsum vexillum ponent et tenebunt honorifice ad palatium Tergesti supra platheam extensum uno die a mane usque ad vesperas, tam nunc quam pro qualibet creatione ducis, ut dictum est; et ultra hoc perpetuo omni anno in festo Pascatis Resurrectionis Domini ponent et tenebunt ipsum vexillum sancti Marci honorifice ad palatium per modum iandictum in signum fidelitatis, qua sunt domino duci et Comuni Venetiarum perpetuo obbligati.d

Quarto: quod tota comunitas, omnes et singuli homines Tergesti, realiter et personaliter et cum effectu, bona fide et sine fraude, observabunt prelibato domino duci et Comuni Venetiarum ac successoribus suis omnia et singula pacta in quibus domino duci ete predecessoribus suis et Comuni Venetiarum obligati fuerunt et sunt et tenebantur ac hodie tenentur a tempore inclite memorie domini Henrici Dandulo olim Venetiarum ducis inclusive citra.f

Quinto: quod sit et esse debeat salvum et reservatum prefato domino duci et Comuni Venetiarum ac successoribus suis omne ius suum in penis, damnis et interesse in quibus comunitas et homines Tergesti ceciderunt ab hinc retro, quia non servaverunt hactenus pacta predicta.g

Sexto: quod illi duo iudices, qui fuerunt causa istius facti, videlicet Michael Ade et Dominicus de Leo, ac ille qui fuit capitaneus sive caput illorum de Tergesto, qui fuerunt ad deffendendum navigium predictum, veniant ab hodierna die usque ad unum mensem proximum personaliter Venecias ad obediendum sicut terminabitur per illustrem dominum dominum ducem et eius Consilium Rogatorum et Zonte; et in casu quo ipsi vel aliquis eorum non veniant et non paruerint seu obedierint, ut est dictum, ex nunc tenentur et debent regimina et homines Tergesti ponere in banno perpetuo Tergesti et districtus ipsos tres, aut illos vel illum qui non venerint et paruerint seu obedierint, ut dictum est supra; et prefatus dominus dux cum suis consiliis antedictis ex nunc prout ex tunc ponit illum vel illos, qui non venerint et non paruerint seu obedierint, ut est dictum, in banno perpetuo Venetiarum et omnium terrarum et locorum ducali dominio subiectorum; et si quo tempore se permiserint reperiri in civitate vel districtu Tergesti vel in aliqua terra seu loco ducalis Dominii Venetiarum, stare debeant sex mensibus in carceribus, et postmodum iterum banniantur perpetuo, ut supra, et hoc totiens observeturh quotiens se permiserit reperiri.i

Et predicta omnia et singula suprascripti sindici et procuratores Comunis, populi et universitatis Tergesti, sindicario et procuratorio nomine suprascripto, promiserunt et convenerunt suprascriptis sindicis et procuratoribus prelibati illustris domini ducis et Comunis Venetiarum, stipulantibus et recipientibus nominibus quibus supra, perpetuo attendere, observare et fideliter adimplere ac attendi, observari et adimpleri facere per Comune et singulares homines de Tergesto et quemlibet eorum, et non contrafacere vel venire aliqua ratione vel causa, modo vel ingenio vel aliquo quesito colore per se vel alium seu alios, de iure vel de facto, in iudicio vel extra, directe vel indirecte, et contra predicta vel aliquod predictorum litem, questionem vel controversiam non movere vel moventi consentire, sub pena et in pena marcharum mille argenti pro quolibet capitulo de predictis non servato, totiens committenda et exigenda cum effectu quotiens fuerit contrafactum in aliquo de predictis. Que pena solvatur per Comune et homines Tergesti et quemlibet eorum et aplicetur domino duci et Comuni Venetiarum in omnibus et singulis casibus supradictis. Et pena commissa vel non commissa, soluta vel non soluta, presens contractus et omnia et singula in eo contenta firma perdurent et debeant perpetuo inviolabiliter observari.

Insuper suprascripti sindici et procuratores Comunis, populi et universitatis Tergesti, sindicario et procuratorio nomine suprascripto, sponte et ex certa scientia iuraverunt corporaliter ad sancta Dei evangelia, tactis scripturis, in animas omnium et singulorum civium Tergesti omnia et singula suprascripta et infrascripta fideliter attendere, observare et adimplere ac attendi observari et adimpleri facere.

Promiserunt insuper per pactum expressum, nominibus quibus supra, se facturos et curaturos cum effectu, sub pena predicta, quod ab hodierna die usque XV dies proxime venturos comunitas, populus et universitas Tergesti in suo pleno et Generali Consilio sponte et ex certa scientia et non per errorem approbabunt et ratificabunt, confirmabunt et emologabunt presentem contractum, et omnia et singula in ipso contractu contenta, per publicum instrumentum trasmittendum prefato domino duci Venetiarum infra mensem predictum.7

Pro quibus omnibus et singulis attendendis, observandis et adimplendis suprascripti sindici et procuratores predictorum Comunis, populi et universitatis Tergesti, nominibus quibus supra, suprascriptis sindicis et procuratoribus domini ducis et Comunis Venetiarum, stipulantibus et recipientibus nominibusj suprascriptis, obligaverunt pignori omnia bona Comunis et universitatis ac hominum Tergesti mobilia et immobilia atque fixa, presentia et futura, de quibus se dictis nominibus possessiones precario constituerunt pro ipsis domino duce et Comune Venetiarum, renunciantes ipsi sindici et procuratores Comunis, populi et universitatis Tergesti, nominibus suprascriptis, conditioni sine causa vel ex iniusta causa, exceptioni non facti seu celebrati presentis contractus, fori privilegio, exceptioni metus doli mali et in factum, et omnibus iuribus comunibus, tam civilibus quam canonicis et synodalibus seu municipalibus sive mixtis et consuetudinibus, quibus possent seu vellent contra predicta vel aliquod predictorum aliquo modo facere vel venire.

Quibus omnibus sic peractis prelibatus dominus dux cum suis consiliis antedictis ac suprascripti eorum sindici et procuratores, nominibus antedictis, receperunt suprascriptos sindicos et procuratores Comunis, populi et universitatis Tergesti ad gratiam et misericordiam predicti domini ducis et Comunis Venetiarum, revocantes partem et processum ordinatum et captum per dominum ducem et consilia Venetiarum contra illos de Tergesto occasione predicta, die tertio mensis augusti proxime elapsi, hoc acto et expresso declarato: quod per presentem contractum non intelligatur nec sit derrogatum in aliquo pactis hactenus factis inter ducale dominium et Comune Venetiarum ex una parte et Comune et homines Tergesti ex altera a tempore scilicet predicti domini Henrici Dandulo olim ducis citra inclusive, sed ipsa pacta et omnia et singula in eis contenta firma perdurent et debeant inviolabiliter observari.

Actum Veneciis in ducali palatio in capella sancti Nicolay, presentibus circumspecto et sapiente viro domino Raphayno de Caresinis honorabile cancellario Venetiarum, ser Amadeo de Bonguadagnis, ser Iohanne Vido et ser Franceschino Vulpe notario Ducatus Venetiarum ac ser Brandelisio de Golzadinis qui fuit de Bononia, Guidone Nardi de Roncofrigido diocesis Arimini et Petro Niblo filio ser Iohannis Niblo et Bartholomeo de Leo quondam ser Iusti de Leo civibus Tergesti et aliis testibus ad hoc vocatis specialiter et rogatis.

(SN) Ego Nicolaus quondam domini Andree de Girardo de Clugia publicus imperiali auctoritate notarius hiis omnibus interfui et rogatus scribere scripsik.

Critical apparatus

asic P.  b) capitulum primum: de navigio add. in marg. dex. P.  c) capitulum 2m: de fidelitate add. in marg. dex. P.  d) capitulum 3m: de confalono add. in marg. dex. P.  eseq. Comuni Venetiarum canc. P.  f) capitulum 4m: de pactis observandis add. in marg. dex. P.  g) capitulum 5m: de penis add. in marg. dex. P.  hex observentur corr. P.  i) capitulum 6m: de venturis ad obediendum add. in marg. dex. P.  jseq. quibus canc. P.  kseq. scripsi, scripsi add. P.


1) Reference to doc. 1202_PT.
2) Reference to doc. 1233_TV.
3) Reference to doc. 1285_PAV.
4) Reference to doc. 1291_PT.
5) Reference to doc. 1368_PT2.
6) This document is not preserved; instead, an instrumentum procurationis from August 2, 1368, is preserved, naming and authorizing these same Venetians (doc. 1368_PV); either the scribe made a mistake here and wrote “septembris” instead of “augusti”, or there was another instrumentum procurationis with virtually the same content as doc. 1368_PV that is not preserved.
7) The Commune of Trieste would refuse to ratify this treaty, and this refusal started a long war between Trieste and Venice that lasted until the fall of 1369.

Selected Bibliography
Giovanni Cesca, “XVI documenti inediti sulle trattative fra Trieste e Venezia prima dell’assedio del 1368,” Archivio storico per Trieste, l’Istria e il Trentino 1 (1881–1882): pp. 37–38.
Giovanni Cesca, Le relazioni tra Trieste e Venezia sino al 1381 (Verona–Padua 1881), pp. 58–60.
Luigi Grandi, Relazioni di Trieste con la Repubblica di Venezia, la Casa d’Absburgo ed il Patriarcato di Aquileia, 1368–1382 (Trieste 1901), pp. 16–17.
Giovanni De Vergottini, Lineamenti storici della costituzione politica dell'Istria durante il Medio Evo, 2nd ed. (Trieste 1974), pp. 195–196.
Donata Degrassi, “«Ad finem vincendi et habendi civitatem per viam obsidionis stricte et continuos stimulos»: L’assedio di Trieste del 1368–1369,” Reti medievali 8 (2007): pp. 251–252.
Editor's Notes

The peace treaty concluded between the Commune of Trieste and Venice following the negotiations that had started at the beginning of August (see doc. 1368_PV and doc. 1368_PT1) was never ratified and enforced. While it seemed that Venice managed to get the upper hand, forcing rieste back into obedience by signing a treaty that clearly benefitted the Venetians, the Triestini obviously never meant to accept such a humbling resolution to their conflict with Commune Venetiarum. It is often argued that the Commune of Trieste was merely buying time by dispatching their representatives to the Venetian doge, preparing and seeking allies for the inevitable armed conflict. Be that as it may, the refusal to ratify this treaty marked the official beginning of open warfare between Trieste and Venice, a war that would last for more than a year and end with Venetian triumph and the subjection of Trieste to the Commune Venetiarum (see Degrassi, cited above).

How to Cite
First citation: Josip Banić (ed.), Fontes Istrie medievalis, vol. 5: A 1300 usque ad 1421, doc. 1368_VT, fontesistrie.eu/1368_VT (last access: date).
Subsequent citations: FIM, 5: doc. 1368_VT.