Era
Vol. 4: A 1209 usque ad 1300
Date
August 24, 1233
Regestum

The representatives of the Commune of Trieste pledge fealty to Venice, promising to observe the pacts agreed by the two polities regarding the rights, status, and mercantile freedoms of the Venetians in Trieste (the edition includes the appended and originally undated pact between Venice and Trieste mediated by the prior of Santa Maria dei Crociferi and Pietro Zeno, and the oaths of consuls of Trieste and Venetian advocates serving in Trieste).

Source
The original is lost; the text survives in the following manuscript traditions:
P1 = Venice, Archivio di Stato di Venezia, Pacta e aggregati, Pactorum Liber I, fol. 187r–v; a copy of the original authenticated by notary Bartholomew in October of 1233, with the following certification: (SN) Ego Bartholomeus sacri palatii notarius hoc exemplum ex autentico Petri sacri palatii et Tergesti notarii sumptum, nil addens vel minuens quod sententiam mutet, fideliter, ut comperii, exemplavi signoque meo corroboravi, currente anno Domini millesimo ducentesimo tricessimo tercio, indictione VI, mense octubris.
P2 = Venice, Archivio di Stato di Venezia, Pacta e aggregati, Pactorum Liber II, fol. 27v–28v; a simple copy of P1, made in 1292, with the following heading written in red ink: Sacramentum fidelitatis hominibus de Tergesto.
L = Venice, Archivio di Stato di Venezia, Pacta e aggregati, Liber Albus, fol. 260r–261v; a simple copy from mid-14th century based either on P1 or P2, and featuring the same certification as in P1P2.
Previous Editions
Pietro Kandler (ed.), Codice diplomatico istriano, 2nd ed. (Trieste 1986), doc. 256, pp. 446–448; apparently based on P1 and L, but featuring many errors and very liberal, “silent” emendations.
Gottlieb Lukas Friedrich Tafel and Georg Martin Thomas (eds.), Urkunden zur älteren Handels- und Staatsgeschichte der Republik Venedig, mit besonderer Beziehung auf Byzanz und die Levante, vol. 2: 1205–1255 (Vienna 1856), vol. 2, docs. 285–288, pp. 315–319; based on L and the 17th-century copy of P2, primarily following the copy of P2.
FIM Edition
Collated edition based on P1P2L, primarily following P1. The three documents appended to this oath of fealty are edited here as well together with their appertaining headings as featured in P1P2 (L omits the headings), originally written in red ink in P1P2 and edited in this critical edition in red font. The differences P1P2L between sibilant -ti and -ci are not reported in the critical apparatus.
Transcription

Ina nomine Dei eternib.

Anno Domini millesimoc ducentesimod tricessimoe tercio, die VIIIf augusti exeunteg, regnante domino Fredericoh Romanorum imperatore, indictione VIi.

Ortelepus filius Urideronde et Bertaldusj condam Tergesti Divitis Tergestik rectores et Michael de Sophial, pro se ac totom Comuni, in animabus singulorum, verbo et consensu eorumdem, in publica concione, prout in quodam capitulare continebatur, imperpetuumn iuraverunt attendere ac observare, tenor cuius talis est:

Iuro ad evangelia Dei, quod omnia ordinamenta et precepta que dominus dux Veneciarum cum suo consilio mihio fecerit vel fieri fecerit in civitate Tergestinap, tam de facto lignaminum quam de facto salis et peregrinorum et aliarum navium que venerint per mare cum aliquibus rebus, et omnia ordinamenta et precepta que inde faciet in omnibus et per omnia observabo imperpetuumq, quandocumque ea mihi per se vel per nuntios suos denuntiabit vel per litteras suas miserit.

Et illud scriptum etr ordinamentum, quod olim factum fuit per dominum ducem Veneciarum et Iohannem de Salvia nuntium Comunis civitatis Tergestis, de facto mercatorum, qualiter debent esse et haberi in civitate Tergestina, in quo fuerunt mediatores videlicet prior Sancte Marie Cruciferorum et vir nobilis Petrus Geno de Veneciis, observabo.

Item iuro quod dabo diligenst studium et operam efficacem, ut rectores seu potestates, qui erunt prou tempore in civitate Tergestina, annuatim in introituv sui regiminis iurent hec omnia observare acw facere observari.

Actum Tergesti apud ecclesiam sancti Salvatoris, in presentia Petri Percazantix et Nasinwerrey Rivaliz de Veneciis et aliorum.

(SN)a' Ego Petrus sacri palatii et Tergesti notarius et a Comunib' Tergesti rogatus hanc cartulam scripsi et roboravi.

Hec sunt capitula, pacta, scriptum et ordinamentum factum et stabilitum inter dominum ducem Veneciarum ex una parte et Iohannem de Salvia nuntium Comunis civitatis Tergestine, in quo fuerunt mediatores prior Sancte Marie Cruciferorum et nobilis vir Petrus Geno de Veneciis, que debentc' a Tergestinis perpetuo observarid'

Debente' Veneti in civitate Tergestinaf' et districtu suo morari libere et sine ulla datione, et extrahere quicquid sibi placuerit, excepto frumento. Sed si frumentum ibig' delatum fuerit per Venetos aliunde, potestatem habere debent Veneti extrahendi illud exindeh' et deferendi illud quocumque voluerint.

Debent Veneti habere potestatem liberam comparandi omnem carnem sine ullo banno que ibi venerit a Gualdo superius et caricandi ipsam et discaricandi ibi et extrahendi exinde eam absque alicuius contrarietate.

Et hanc quoque potestatem habere debent Veneti, videlicet quod salem et blavam et omnes res suas alias in civitate Tergestina et suo districtu libere discaricare poterunt, et caricare et ponere eas ibi quocumque voluerint, ac vendere eas ad minutum et grossum ad libitum suum.

Debeti' habere universitas Tergesti duos Venecialesj' parvos pro staratico cuiusque modii.

Potestatem similiter plenam et liberam habere debent Veneti comparandi pelles qualescumque sint vel cuiuscumque generis vel undecumque venerint, exceptis pellibus siccis caprinis, videlicet ac bovinis sive vacinis atque beccunis, que venerint de infra terram, de quibus sic fieri debet, ut actenusk' consuetudo fuit. Sciendum autem est quodl', si Veneti venire fecerint pelles, tam a Gualdo superius quam inferius, qualiscumque generis sint, eas habere poterunt et comparare.

Debet habere comunitas Tergesti duos Frisacenses pro urnis ad racionem pro centenario.

De extrahendis inde carne et foliis illam potestatem habere debent, quam hactenusm' habuerunt.

Nullum autem aliud bannum debet facere potestas Tergestina de ulla alia re, nec venire contra que supra designata sunt.

Debent autem omnes homines Tergesti iurare fidelitatem domino duci Veneciarum.

Hoc est capitulare iudicum seu consulum Tergestine civitatis continens in hunc modum:n

Iuroo' ad sancta Dei evangelia, quod bona fide studiosus ero ad audienda et diffinienda omnia placita que ante me venerint inter Venetosp' et Tergestinos.

Et de omni placito unde legem dixero, dicam secundum ordinem et pactum inventum per dominum ducem Veneciarum et Tergestinos. Et ubi ordo ille vel pactum mihiq' defecerit, dicam secundum usum, si usum sciero. Et ubi defecerit mihi usus, dicam secundum meam conscientiam sine fraude.

Et nullam personam inde iuvabo nec nocebo per fraudem. Et nullum placitum per fraudem dilatabo.

Nullum quoque servicium inde tollam nec faciam tollir', excepto apportos', si mihi missum fuerit vel datum usque ad soldos quinque Venecialium vel infra. Et si sciero quod aliquis per me aliter servicium tuleritt', faciam illud reddi, si potero, sine fraude.

Quodsi dominus duxu' Veneciarum cum Tergestinis aliquid de ordine vel pacto minuere vel addere voluerit, ego, secundum quod ab eis statutum fuerit, iudicabo.

Et omnibus qui de aliquo duxerintv' conquerendum, si preceptum voluerint, dabo preceptum viatori, ut ei precipiat de quo fuerit querela prolataw'.

Et post sententiam latam, precipiam viatoribus, ut intromittant de bonis eorum, qui iudicati erunt, ad solucionem faciendam illi cui erunt iudicati.

Et si mihi dixerit viator quod rebellem invenerit, dicam hoc potestati vel consulibus Tergesti.

In hiis omnibus ero studiosus, excepto in iudicando hominemx' de membro perdendoy' vel frustando aut bullando.

Hec omnia attendam bona fide, sine fraude, hinc ad festum Sancti Michaelis et deinde ad unum annum.

Capitulare advocatorumz'

Iuroa'' ad evangelia sancta Dei, quod bona fide, sine fraude, remoto odio etb'' amore, precio et precibus, universaliter iuvabo omnes homines Ducatus Veneciarum. Consulam et eis patrocinium prestabo contra quamlibet personam habentem causam, questionem et querelamc'' ante potestatem Tergestinam vel eius officiales usque ad proximum festum Omnium Sanctorum et deinde usque ad unum annum, ita tamen quod ab eis non debeam plus accipere, extorquere seu ex pacto extorquendo percipere quam advocati seu advocatores de Veneciis ab hominibus Tergestini districtus accipiunt vel extorquent.

Critical apparatus

aspatium vacuum pro capitali littera initiali rel. P2.  b) Dei eterni] Deimini L.  c) Mo P2.  d) ducentessimo L.  esic P1; trigesimo P2; om. L.  f) octavo L.  g) augusti exeunte] inv. P2.  hP2; F. P1L.  i) sexta L.  j) Bertabous L.  k) Tergestii P2.  l) Sophya P2.  m) pro se ac toto] actore L.  n) in perpetuum P2L.  o) michi et saepe sic L.  p) Tergestii et saepe sic loco Tergesti seu Tergestina P2; Tergesti L.  q) in perpetuum L.  rom. P2.  s) Tergestii P2.  t) dilligens L.  u) in L.  v) introytu L.  w) et P2.  x) Percaçini P2.  yP2; Nasunwerre P1; Nasimverre L.  z) Rualis P2.  a'om. P2L.  b') et Tergesti—a Comuni] om. L.  c'add. al. man. in marg. dex. cum sign. insertionis P1.  d') Hec sunt—perpetuo observari] om. L.  e'spatium vacuum pro capitali littera initiali rel. P2.  f') Tergistina L.  g') sibi P2; om. L.  h') einde P2.  i'P2; debent P1L.  j') Venec cum sign. abbr. P1; Venecianos P2.  k'sic et saepe actenus loco hactenus P1P2L.  l'L; quia P1P2.  m'L; actenus P1P2.  n') Hoc est—hunc modum] om. L.  o'spatium vacuum pro capitali littera initiali rel. P1P2.  p') inter Venetos] om. L.  q') michi et saepe sic P2.  r') faciam tolli] inv. P2.  s') aporto L.  t') tullerit L.  u'om. L.  v') dixerint L.  w'L; perlata P1P2.  x'P2; homine P1L.  y') perdenderi L.  z') Capitulare advocatorum] om. L.  a''spatium vacuum pro capitali littera initiali rel. P1.  b''P2; om. P1L.  c'') questionem et querelam] et querelam et questionem L.

Medieval Recollections

“Item huius tempore Tergestini anno Domini MCCXXXIII mediatore domino Petro Geno Venetis fidelitatem benigne iurarunt.” – Venetiarum Historia vulgo Petro Iustiniano Iustiniani filio adiudicata, ed. Roberto Cessi and Fanny Bennato (Venice 1964), p. 155.

Selected Bibliography
Adolf Schaube, Handelsgeschichte der romanischen Völker des Mittelmeergebiets bis zum ende der Kreuzzüge (Munich–Berlin 1906), pp. 687–688.
Giovanni de Vergottini, Lineamenti storici della costituzione politica dell’Istria durante il Medio Evo, 2nd ed. (Trieste 1974), pp. 93, 169.
Gerhard Rösch, Venezia e l'impero 962-1250. I rapporti politici, commerciali e di traffico nel periodo imperiale germanico, trans. Carla Vinci-Orlando (Rome 1985), pp. 141, 162, 202–203 fn. 57, 240, 250, 254
Marialuisa Bottazzi, “Venezia e Trieste,” in Medioevo a Trieste: Istituzioni, arte, società nel Trecento, ed. Paolo Cammarosano (Rome 2009), pp. 67–68.
Editor's Notes

The renewed oath of fealty pledged by the Commune of Trieste to Venice follows a period of soured, even inimical relations between the two northern Adriatic cities, as read from the entries in the Venetian Liber Plegiorum (see Bottazzi, cited above).

Venice emerged as the victor once again, managing to negotiate privileged status for the Venetians doing business in Trieste.

How to Cite
First citation: Josip Banić (ed.), Fontes Istrie medievalis, vol. 4: A 1209 usque ad 1300, doc. 1233_TV, fontesistrie.eu/1233_TV (last access: date).
Subsequent citations: FIM, 4: doc. 1233_TV.
Facsimile
Image Source and Info

The publication of the facsimile of P1 (Venice, Archivio di Stato di Venezia, Pacta e aggregati, Pactorum Liber I, fol. 187r–v) is granted free of charge by Archivio di Stato di Venezia by way of the “simplified procedure” of publishing archival facsimiles (La circolare della Direzione generale archivi n. 39 del 29 settembre 2017: procedura semplificata: pubblicazioni online che perseguano finalità scientifiche o pedagogiche, non beneficino di inserzioni pubblicitarie o commerciali e non siano soggette ad accesso a pagamento).

Photo by Archivio di Stato di Venezia.

The digital facsimile remains under the exclusive copyright of Archivio di Stato di Venezia.