The first pact between the Venetian neighbors in the Kingdom of Italy, represented by Emperor Lothar I, and the Duchy of Venice, represented by Doge Pietro Tradonico, sanctioning mutual aid in campaigns against the Slavs, defining the rights over the use of land and numerous aspects related to trade as well as the modalities of justice administration.
In nomine domini nostri Iesu Christi Dei eterni.
Anno incarnationis Domini octigentesimoa quadragesimo.
Lotarius divina ordinante providentia imperator augustus, anno imperii eius vigesimo sexto, octavo kalendas marcii, Papieb civitatis palatioc.
Hoc pactum – suggerented ac supplicantee Petrof gloriosissimo duce Veneticorum – inter Veneticos et vicinos eorum constituit ac describere iussit, ut ex utraque parte de observandis hisg constitutionibus sacramenta dentur et postea per observationem harum constitutionum pax firma inter illos perseveret.
Vicini vero Veneticorum sunt, ad quos huius pacti ratio pertinet: Histrienses, Foroiuliensesh, Cenetensesi, Tarvisanenses, Vincentinensesj, Montesilicensesk, Gavalenses, Comaclenses, Ravennensesl, Cesentenses, Ariminenses, Pisaurenses, Fanenses, Senegalensesm, Anconensesn, Humanenses, Firmenseso et Pinenses, quibus locis vel presenti tempore constituti sunt vel in futuro constituti fuerint, maiores atque minores, quos constituit ipse imperator, [u]tp cum Petro duce Veneticorum et cum ipso populo Veneticorum, id estq cum habitatoribus Rivoaltir, castri Olivolis, Amorianist, Madamauciu, Albiolev, Clugiew, Brundulix, Fossionesy, Lauretiz, Torcellia', Amianarumb', Burianic', Civitatis Noved', Fines, Equilie', Caprularumf', Gradus, Caput Argelisg' et cum omnibus his locish' habitantibus, tam episcopis aci' sacerdotibus quamj' etk' primatibus seu reliquo populo et cuncta generalitatel' ad Ducatum Venetie pertinentibusm', hoc pactum observare deberent per annos constitutos numeron' quinque, ut nulla malitia nec lesio inter partes proveniat; et si, [quod absit]o', aliquodp' malum inter partes commissum fuerit, secundum pacti huius seriem emendare et iustitiam conservare ad invicem repromittunt.
[1] Et si excursus in finibus vestris Veneciarum factus fuerit, personam ipsamq', que in capite fuerit ad eandem malitiam fatiendam, intra sexaginta dies parti vestre tradanturr', et omnia que fuerint [ablata]s' in duplum restituantur. Et si ipsum duplum vobis non composuerimus, aut si personam ipsam manibus vestris non dederimus infra sexaginta dies, pro unaquaque persona que ipsam malitiamt' perpetraverit auri solidos quingentos componamus.
[2] Et volumus ut omnes homines vestros, postquam pactum anterius factum fuit Ravenne, qui ad nos confugium fecerunt, si eos invenire potuerimus, ad partem vestram restituamus.
[3] Similiter repromittimus vobis ut homines christianos de potestate vel Regno dominationis vestre scientes non emamus nec venundamus nec pro quolibet ingenio transponamus, ut captivitatem paciantur aut eos suus dominus perdat, sed neque aliquem christianum alicu[b]iu' qualibet occasione transponamus, ad hoc ut propterea in potestate paganorum deveniat, et si invenerimus quod aliquis eos in ducatibus nostris adduxerit, modis omnibus ad partem vestram reddamus. Qui ipsa mancipia christiana adduxerit venundandav', et omnia que secum adduxerit ipse, qui eos adprehenderit, habeat concessa.
[4] De captivis vero, si inventi fuerint in ducatibus nostris, ipsas personas, que ipsos captivos transposuerint, cum omnibus rebus et familiis ad partem vestram reddamus. Et si hoc factum non fuerit, tunc prebeat sacramentum iudex loci illius, ubi ipsa mancipia requiruntur, cum quinque electisw' quales pars vestra elegerit, quod ea mancipia illucx' non fuissent suscepta nec inde transposita.
[5] Et hoc spondimus, ut quicumque post renovationem huius pacti ad nosy' confugium feceri[n]tz', cum rebus eoruma'' parti vestre reddantur.
[6] Si autem aliquab'' scamera aut hostis vel qualiscumque persona per fines nostros contra vosc'' ad vestram lesionem vel ad vestra loca venire temptaveritd'' et ad vestrame'' pervenerit notitiam, mox sine aliqua tarditate vobis nunciabimusf'', ita ut per nos nullam lesionem habeatis.
[7] Et hoc statuimus ut, qu[an]d[o]cumqueg'' mandatum domini imperatoris Lothariih'' clarissimi augusti vel missorum eius [n]obisi'' nuntiatum fuerit inter utrasque partes, ad vestrum solatium navalemj'' exercitum contra generationes Sclavorum, inimicos silicet vestros, in quo potuerimus, solatium prestare debeamus absque ulla occasionek''.
[8] Spondimus quoque, ut nullum inimicorum, qui contra vos vestrasque partes sunt vel fuerint, nos – qui modo sumus vel qui fuerint – adiutorium ad vestram lesionem faciendam prebere debeamus sub quolibet ingenio infra hoc spatio pacti.
[9] Si enim furtum inter partes [factum]l'' fuerit, in quadruplum restitua[t]urm''.
[10] Si servi aut ancille infra hoc spatium inter partes confugeri[n]tn'' cum omnibus rebus quas detulerint secum, reddantur. Et iudex qui ipsos fugitivos reddiderit pro unoquoque singulos auri solidos recipiat, sic tamen uto'', si amplius requiritur, per sacramentum idoneump'' dominis illorum satisfactum fiatq''. Si vero iudex ipsos fugitivos susceperit et eos reddere negaverit et exinde aliudr'' confugium fecerint, pro unoquoque fugitivo auri sold[i]s'' septuaginta duo componantur.
[11] Et hoc statuimus de fugitivis, de quibus constat, ad [qu]ost'' iudices vel loca ipsi fugitivi fugerint, quod si dubium fueritu'' et denegaveri[t]v'' iudex et auctorw'' loci illius, in quo liberi et servi requiruntur, tunc prebea[n]tx'' sacramentum duodecim electi quod ibi nec suscepti fuerint nec illos habeant, nec in conscientia eorum si[n]tx'', nec aliquas res eorum secum habueri[n]tx''. Si autem hoc distulerit facere post primam et secundam contestationem, presentia [testium peractam]y'', per iussionem iudicis sui liceat eum pignorarez'' hominem de ipso loco ubi causa requiritur, ita tamen ut ipsum pignus post peractam iustitiam in integro reddatur.
[12] Et nullatenus liceat alicui per alia loca pignus accipere, nisi ubi fugitivi aut causa requiritur, [ibi]a''' pignoretur, et si pignoratio pervenerit, [non presumat alia pars pro pignere aliam pignerare, sed expectet ad audiendum ita sane, ut cause in sex mensium spatio fiant et sint finite cause, reddens prius quod ex iuditio condempnatus fuit]b''' et pignus suum recipiat. Si autem infra sexc''' menses proposueritd''' ipse iudex aut alia persona, qu[e]e''' pignus tulit, iuditium habere, post transactos illos sex menses in duplum iudex loci illius omnimodo ipsa pignora reddat. Nam, si quis de alio loco pignus tolleref''' presumpserit aut sine causa tulerit vel aliquem [pro]g''' pignore pignorare presumpserit, in duplo quod tulerit restituat.
[13] Si vero equi vel eque aut armentum aut aliqua quadrupedia fuerint ablata aut semet ipsa a[berr]averi[n]th''', modis omnibus parti vestre reddantur. Quodsi post primam et secundum contestationem minime reddita fuerint, tunc proveniati''' pignora[tio]j''' de loco ubi hoc requiritur, usque dum pars parti satisfatiat. Et post satisfactionem ipsa pignora reddantur.
[14] Et hoc stetit, ut, si fugitivi seuk''' res reddite fuerint et per sacramentum satisfactio adimpleta fuerit, modis omnibus pars parti sive reddendil''' sive iurandi securitatem fatiat.
[15] Si quis vero infra hoc spatiumm''' pignorare presumpserit, excepta memorata capitula, causam perdat et quod tulerit restituat.
[16] Negoci[a]n''' autem inter partes liceat dare quod inter eos convenerit, vel invenire potuerint sine aliqua violentia aut contrarietate exceptis abo''' aliis, ita ut aequap''' conditio utrarumque partium negociatoribus in quibus fuerit conservetur.
[17] De ripatico vero et transiturisq''' fluminum stetit, ut secundum antiquam consuetudinem debeamus tollere per portusr''' nostros et flumina, et nullum gravamen vel violentiam fatiamus. Et si factum fuerit, [et]s''' ad nostram notitiam pervenerit, ab eis fatiamus exinde iustitiam facere. Et homines vestri licentiam habeant per terram ambulandi vel flumina transeundi ubi voluerint; similiter et homines nostri per maret'''.
[18] Sed et hoc convenit, ut, si qua lesio inter partes evenerit, legatarii inter partes non detineantur, sed securi ad propria redeant. Similiter epislolarii, si detenti fuerint, relaxentur et componantur eis solidi trecentiu'''. Et si, quod absitv''', occisi fuerintw''', componantur parentibus eorum pro ipsis solidix''' mille, et ipsa persona tradatur in manibus eorum.
[19] Si quis inter partes causas habuerit, vadat semel [vel]y''' bis cum epistola iudicis sui, et si ei iustitia minime facta fuerit infra dies quatuordecimz''', si ipse homo, unde iustitiaaa requiritur, infra ipsum locum fuerit, infra dies septem licentiam habeat pignorare iudicem qui in ipso tempore ordinatus fuerit infra causam suam quantum ipsum debitum fuerit. Et ipsum pignus salvum sit usque ad supra nominatas noctes. Et si ipsum pignus ante steterit, componantur solidi XII causa manente, ut in antea iterum pignorati[o]bb fiat, ubi potuerit, in fines ubi causa requiritur. Sic tamen ut, ubi iuditium ambabus partibus denuntiatum fuerit, resedentes duo de utraque parte de loco ubi causa requiritur, et quod ipsi per evangelia determinaverint, pars parti satisfatiat.
[20] Addimus etenim, si quis homicidiacc perpetraverit stante pacto, modis omnibus partibus vestris ligati tradantur quanti in ipso homicidio mixti fuerint. Et si distulerit eos tradere, pro unaquaque personadd componat auri solidos CCCee. Et si aliquisff in silva pignorationem facere voluerit, sic fiat sine homicidio. Et si, quod absitgg, homicidium factum fuerit in libero homine, componat pro ipso solidos CCC et pro servo solidos Lhh. Et si plage peracte fuerint in libero homine, componat solidos quinquagintaii et pro servo solidos XXXjj.
[21] Et hoc stetit, ut de feminis ac mulieribus seu puellis vel gregibus equarum vel gregibus porcorum indomitorumkk nulla pignoratio fieri debeat. Et si qua pars facere presumpserit, componat solidos quinquagintall, et ipsa pignoratio salva restituaturmm.
[22] Similiter stetit, ut in resnn sanctorum ecclesiarumque Dei nulla pignoratio fieri debeat, excepto si cum sacerdotibus ipsarum ecclesiarum causas habuerit, et antea compelatiooo fiat semel aut bis, posteapp fieri debeat pignoratio. Nam, qu[i] aliterqq facere presumpserit, duplum componat. Et si nesciens pignoraverit, prebeat sacramentum et sit sollicitus ut ipsum pignus salvum restituat.
[23] Et hoc stetit de cau[tionibus]rr sive de quibuslibet commendationibus, ut, si quis aliquidss dederit ad negociandum sive aliqua pignora posuerit et solidos mutuaverittt, ut secundum legem et iustitiam incedat iudicium. Et iustitiam fatiat pars parti de his et similibus causis de quibus in anteriori pacto continetur.
[24] Et hoc stetit, ut de capulouu [quod]vv Rivoaltenses, Amorianenses, Methamaucensesww, Albiolenses, Torcellensesxx Commanensesyy fecerunt ab hodie in annos XXXzz, ubi capulaveruntaa', habeant licentiam capulandibb', sicut supradictos annos habueruntcc' consuetudinem, sive per flumina sive per mare. Et flumina que aperta habueruntdd' in fine Tarvisiana ab hodie in annos triginta re[a]perianturee'.
[25] Equilensesff' vero capulare debent in ripa sancti Zenonis usque ad fossam Methamaurigg' et Gentionis secundum consuetudinem omnem arborem non portantem et vegere cum carro aut ad collum aut quantum sibi placuerit, anteposita [fos]sahh' Gentionis, ubi minime presumat cum nave introire. Et arbores non portantes infra ipsos fines designatas licentiam habeat, quantum sibi ad collum portare potuerit, lignamem faciendum, non ad pectus trahendumii' nec amplius per nullum capitulum arbores portantes delere[t]jj'. Et qui presumpserit arbores portantes delere, componat solidos C. Et si aliter introire presumpserit, suprascripte subiaceat pene. Et licentiam habeant peculia vestra in ipsos fines pascere [et]kk' pabulare.
[26] De finibus autem Civitatis Nove statuimus, ut, sicut a tempore Liuthprandi regis terminatio facta est inter Paulutionemll' ducem et Marcellum magistrum militummm', ita permanere debeatnn', secundum quod Aistulfus ad vos Civitatinos Novos largitus est.
[27] Placuit autem super haecoo' omnia, ut missi domini Lothariipp' imperatoris omni tempore parati sint iustitias facere, ita ut unusquisque ex utraque parte suam pleniter recipiat iustitiam. Et ipsi missi ad partemqq' domini nostri, qu[ic]qu[id]rr' [iussum]ss' fuerit, recipia[n]ttt'.
[28] Peculiarumqueuu' vestrarum partiumvv' gregesww' pascere debeat cum securitate usque in terminum quem posuit Paulutiusxx' dux cum Civitatinis Novisyy', sicut in pacto legitur, de Plave maiore usque in Plavem siccamzz', quod est terminus vel proprietas vestra.
[29] Caprisaniaa'' vero in silva ubi capulaveruntbb'' in fines Foroiulianoscc'' semper fatiantdd'' redditum, et ea capulentee'' sicut ante capulaveruntff''.
[30] Et stetit, ut de Gradensigg'' civitate secundum antiquam consuetudinem debeat dare et capulas facere ubi antea fecerunt, in finehh'' Foroiuliano sicut antiquitus [fec]istisii''.
[31] Reservamus in eodem pacto, ut pars parti de causis ecclesiarum et monasteriorum iustitias faciant.
[32] Et hoc stetit de Clugiensibusjj'', ut revertanturkk'' per loca sua ad habitandum.
[33] De eunuchis vero statuimus, ut, si quis eos ab indell'' in antea facere presumpserit secundum inolitam consuetudinem, ut ipsam penam sustineat ipse, aut se de nobismm'' redimat. Et si hoc negaverit se fecisse, cum XIInn'' electis se inculpabilemoo'' reddat, sin autem penam sustineatpp''.
[34] Volumus, ut pro sex mancusisqq'' solum ab uno homine sacramentum recipiatur; et si plus fuerit, usque ad XIIrr'' mancusos duorum hominum iuramentum sit satisfactum; et ita usque ad XIIss'' libras Veneticorum, semper addendum per duodecim electos iuratores perveniat, ut, quante sint libre, tanti sint etiam iuratorestt''. Nam, si ultra XIIuu'' librarum questio fuerit, iuratores ultra XIIvv'' nonww'' excedantxx''.
[35] Statuimus enim de pignoribus, que inter partes positayy'' fuerint, ut, si qua contentio de his orta fuerit, illi tribuatur arbitrium iurandi, qui pignus habuerit.zz''
a) octogentesimo L. b) Papię et saepe sic -e in -ę mutavit T. c) pallatio T. d) L; sugerente T. e) L; suplicante T. f) pro L. g) hiis et saepe sic L. h) Foroiulenses L. i) Centenses L. j) Vincentenses L. k) Montessilicenses L. l) Ravenenses L. m) L; Senogallenses T. n) Anchonenses L. o) Fermenses L. p) et L; om. T; ut em. Boretius et Krause iuxta pactum Ottonis I cum Veneticis. q) id est] idem L. r) Rivoalto L. s) castri Olivoli] castro Helobolis L. t) Amorianos L. u) Madamauco L; ex Madamauco corr. T. v) Albiola L. w) Cluia L. x) Brundulo L. y) Susciones L. z) Lauretum L. a') Torcelo L. b') Amianas L. c') Buriano L. d') Civitatis Nove] Civitate Nova L. e') Equilo L. f') Caprulas L. g') Argeles L. h') hiis locis] L; locis his T; his locis em. Banić. i') L; et T. j') qua L. k') om. T. l') cuncta generalitate] cuncte generalitati L. m') L; pertinente T. n') numerum L. o') quid L; om. T; quod absit em. Boretius et Krause iuxta pactum Karoli III et pactum Berengarii. p') aliquid L. q') personam ipsam] sic LT; persona ipsa em. Boretius et Krause iuxta pactum Karoli III et pactum Berengarii. r') sic LT: seu personam ipsam—tradimus seu persona ipsa—tradatur; tradatur em. Boretius et Krause. s') om. LT; em. Boretius et Krause iuxta pactum Karoli III. t') ipsam malitiam] ipsa malitia L. u') alicui L; aliqui T; alicubi em. Boretius et Krause iuxta pactum Karoli III et pactum Berengarii. v') venundandam L. w') L; ellectis et saepe sic T. x') illic L. y') ad nos] om. L. z') fecerit LT; fecerint em. Boretius et Krause iuxta pactum Berengarii. a'') cum rebus eorum] om. L. b'') aliquas L. c'') contra vos] L; contrarios T. d'') L; tentaverit T. e'') nostram L. f'') nunciamus L. g'') quodcumque LT; quandocumque em. Boretius et Krause iuxta pactum Berengarii. h'') L; Hlotarii T. i'') vobis LT; nobis em. Boretius et Krause iuxta pactum Karoli III. j'') novali L. k'') L; ocasione T. l'') om. LT; em. Boretius et Krause iuxta pactum Karoli III et pactum Berengarii. m'') restituantur LT; restituatur em. Boretius et Krause iuxta pactum Berengarii. n'') confugerit LT; confugerint em. Boretius et Krause iuxta pactum Karoli III et pactum Berengarii. o'') om. L. p'') ydoneum L. q'') L; sit T. r'') alium L. s'') soldos L; solid. T; soldi em. Boretius et Krause iuxta pactum Karoli III. t'') vos LT; quos em. Boretius et Krause iuxta pactum Berengarii. u'') fuerint L. v'') degegaverint LT; denegaverit em. Boretius et Krause iuxta pactum Karoli III et pactum Berengarii. w'') sic LT: pro actor. x'') prebeat–sit–habuerit LT; prebeant–sint–habuerint em. Boretius et Krause iuxta pactum Berengarii. y'') om. LT; em. Boretius et Krause iuxta pactum Berengarii. z'') pignerare et undique pignero, pignerare, pigneravi, pigneratus, pignera, pigneratio L. a''') aut LT; em. Boretius et Krause iuxta pactum Karoli III et pactum Berengarii. b''') non presumat—condempnatus fuit] om. LT; em. Boretius et Krause iuxta pactum Berengarii. c''') L; 6 T. d''') sic LT et alia pacta: pro postposuerit, sicut coni. Adolf Fanta et sicut em. Boretius et Krause. e''') qui LT; em. Boretius et Krause iuxta pactum Berengarii. f''') tulere L. g''') om. LT; em. Boretius et Krause iuxta pactum Karoli III et pactum Berengarii. h''') alienaverit LT; em. Boretius et Krause iuxta pactum Karoli III et pactum Berengarii. i''') proveniant L. j''') pignera vel L; pignora T; pigneratio em. Boretius et Krause iuxta pactum Karoli III et pactum Berengarii. k''') se L. l''') L; redendi T. m''') spatio L. n''') negocii LT; negocia em. Boretius et Krause iuxta pactum Berengarii. o''') om. L. p''') sic T; equa L. q''') transituras L. r''') portos L. s''') om. LT; em. Boretius et Krause iuxta pactum Karoli III et pactum Berengarii. t''') nostram notitiam—per mare] subsignavit T. u''') L; 300 T. v''') quod absit] inter parentheses T. w''') seq. pro add. T. x''') L; soldi et saepe sic T. y''') om. L; et T; vel em. Boretius et Krause iuxta pactum Karoli III et pactum Berengarii. z''') L; 14 T. aa) iusticiam L. bb) pigneratione non L; pignoratione non T; pigneratio em. Boretius et Krause iuxta pactum Berengarii. cc) homicida L. dd) pro unaquaque persona] per unamquamque personam L. ee) L; 300 T. ff) aliquem L. gg) quod absit] inter parentheses T. hh) quinquaginta L. ii) L; 50 T. jj) L; 30 T. kk) indomitos L. ll) L; 50 T. mm) restituat L. nn) sic LT; rebus em. Boretius et Krause iuxta pactum Karoli III. oo) L; compellatio T. pp) posita L. qq) qui aliter] qualiter LT; qui aliter em. Boretius et Krause iuxta pactum Karoli III. rr) causationibus LT; cautionibus em. Boretius et Krause iuxta pactum Karoli III et pactum Berengarii. ss) aliquis L. tt) ex mutaverit corr. T. uu) ut de capulo] subsignavit T. vv) om. LT; em. Boretius et Krause iuxta pactum Karoli III et pactum Berengarii. ww) Mecamaucenses L. xx) Torcelenses L. yy) Commanences L et sic ed. Boretius et Krause. zz) L; 30 T. aa') subsignavit T. bb') subsignavit T. cc') L; habuere T. dd') fuerunt L. ee') reperiantur LT; reaperiantur em. Boretius et Krause. ff') subsignavit T. gg') Metamauri L. hh') anteposita fossa] antepositam causam L; anteposita causa T; anteposita fossa em. Boretius et Krause iuxta pactum Karoli III et pactum Berengarii. ii') L; thraendum T. jj') delere. L; delere T; deleret ed. Boretius et Krause. kk') om. LT; em. Boretius et Krause iuxta pactum pactum Berengarii. ll') Paulinionem L. mm') magistrum militum] magistro milite L. nn') debeant L. oo') sic T; hec L. pp') L; Lotarii T. qq') L; parte T. rr') queque LT; quicquid em. Boretius et Krause iuxta pactum pactum Berengarii. ss') om. LT; em. Boretius et Krause iuxta pactum pactum Berengarii. tt') recipiat LT; recipient em. Boretius et Krause iuxta pactum pactum Berengarii. uu') sic LT; peculiarum quoque em. Boretius et Krause iuxta pactum pactum Berengarii. vv') vestrarum partium] L; et portium T. ww') grege L. xx') Paulicius L. yy') Civitatinis Novis] Civitatinos Novos L. zz') Plavem siccam] Plave sicca L. aa'') subsignavit T. bb'') subsignavit T. cc'') Foroiuliano L. dd'') fatiunt L. ee'') subsignavit T. ff'') subsignavit T. gg'') Gradense L. hh'') fines L. ii'') cessistis LT; fecistis em. Boretius et Krause iuxta pactum pactum Berengarii. jj'') Clugiensis L. kk'') revertatur L. ll'') L; hinc T. mm'') seq. de canc. T. nn'') duodecim L. oo'') inculpabillem L. pp'') L; substineat T. qq'') al. man. ex manc in marg. sin. corr. T. rr'') duodecim L. ss'') duodecim L. tt'') perveniat ut—etiam iuratores] om. L. uu'') duodecim L. vv'') duodecim L. ww'') seq. excei canc. T. xx'') L; excedat T. yy'') L; positę T. zz'') des. et totum eschatocollum om. LT; seq. desunt reliqua add. in marg. T.
“Hic anno sui [Lotharii] primo, pactum innitum inter Venetos et vicinos eorum subiectos Imperii super iure redendo et solucione daciorum, requiren e duce, per quinquenium confirmavit, terasque Ducatus distinxit a teris Ytalici Regni, et terminacionem factam inter Paulucium ducem et Marcelum magistrum militum de finibus Civitatis Nove sub Liutprando rege et ab Astulpho confirmatam aprobavit.” – Andrea Dandolo, Chronica per extensum descripta, ed. Ester Pastorello, RIS, ser. 2, 12/1 (Bologna 1958) p. 151.
The pact between the Venetians and Emperor Lothar I from 840 forms the core of all the future pacts between Venice and the kings of Italy and emperors of the Holy Roman Empire. The following pacts have been preserved, all in later copies of Venetian archival provenance:
Pact with Emperor Charles III from January 11, 880 – edited in Alfred Boretius and Victor Krause (eds.), “Pacta et praecepta Venetica,” in Capitularia regum Francorum 2, Monumenta Germaniae historica, Legum sectio 2 (Hannover 1897), doc. 236, pp. 138–141.
Pact with King Berengar I from May 7, 888 – edited in Alfred Boretius and Victor Krause (eds.), “Pacta et praecepta Venetica,” in Capitularia regum Francorum 2, Monumenta Germaniae historica, Legum sectio 2 (Hannover 1897), doc. 238, pp. 143–147.
Pact with Emperor Otto I from December 2, 967 – edited in Ludwig Weiland (ed.), Constitutiones et acta publica imperatorum et regum, vol. 1: 911–1197, Monumenta Germaniae historica, Legum sectio IV (Hannover 1893), doc. 14, pp. 30–36.
Pact with Emperor Otto II from June 7, 983 – edited in Ludwig Weiland (ed.), Constitutiones et acta publica imperatorum et regum, vol. 1: 911–1197, Monumenta Germaniae historica, Legum sectio IV (Hannover 1893), doc. 18, pp. 39–43.
Pact with Emperor Henry IV from 1094/5 – edited in Ludwig Weiland (ed.), Constitutiones et acta publica imperatorum et regum, vol. 1: 911–1197, Monumenta Germaniae historica, Legum sectio IV (Hannover 1893), doc. 72, pp. 121–124.
Pact with Emperor Henry V from May 22, 1111 – edited in Ludwig Weiland (ed.), Constitutiones et acta publica imperatorum et regum, vol. 1: 911–1197, Monumenta Germaniae historica, Legum sectio IV (Hannover 1893), doc. 102, pp. 152–156.
Pact with Emperor Lothar III from October 3, 1136 – edited in Ludwig Weiland (ed.), Constitutiones et acta publica imperatorum et regum, vol. 1: 911–1197, Monumenta Germaniae historica, Legum sectio IV (Hannover 1893), doc. 119, pp. 171–175.
The first pact with Emperor Frederick I from December 22, 1154 – edited in Ludwig Weiland (ed.), Constitutiones et acta publica imperatorum et regum, vol. 1: 911–1197, Monumenta Germaniae historica, Legum sectio IV (Hannover 1893), doc. 150, pp. 209–213.
The second pact with Emperor Frederick I from August 17, 1177 – edited in Ludwig Weiland (ed.), Constitutiones et acta publica imperatorum et regum, vol. 1: 911–1197, Monumenta Germaniae historica, Legum sectio IV (Hannover 1893), doc. 274, pp. 374–377.
Pact with Emperor Henry VI from June 6, 1197 – edited in Ludwig Weiland (ed.), Constitutiones et acta publica imperatorum et regum, vol. 1: 911–1197, Monumenta Germaniae historica, Legum sectio IV (Hannover 1893), doc. 378, pp. 526–530.
Pact with King Otto IV from August 18, 1209 – edited in Ludwig Weiland (ed.), Constitutiones et acta publica imperatorum et regum, vol. 2: Inde ab anno MCXCVIII usque ad annum MCCLXXII, Monumenta Germaniae historica, Legum sectio IV (Hannover 1896), doc. 32, pp. 38–42.
Pact with Emperor Frederick II from September 20, 1220 – edited in Ludwig Weiland (ed.), Constitutiones et acta publica imperatorum et regum, vol. 2: Inde ab anno MCXCVIII usque ad annum MCCLXXII, Monumenta Germaniae historica, Legum sectio IV (Hannover 1896), doc. 76, pp. 93–97.
The MGH editions of all of these pacts, which are to be preferred over Cessi’s conjecturally and silently emended editions, can be downloaded via the following link.
Istrians, as subjects of the kings and emperors in Regno Italico, are featured in each and every pact.
The pacts are complemented by the praecepta, issued by the kings and emperors and confirming the Venetian estates and possessions in the Empire. Although these praecepta do not explicitly mention Istria, they do confirm the Venetian possessions in Istria as well, since the region belonged to the Empire. For these imperial praecepta, see doc. 841_PL and the accompanying list under Medieval Recollections.
This 840 pact between Doge Pietro Tradonico and Emperor Lothar I is the oldest surviving in the series of treaties between Venetian doges and the kings of Italy/emperors of the Holy Roman Empire. As such, the pact has attracted much attention from historians and has resulted in many different interpretative directions.
For example, Cessi, who analyzed the pact in great detail, argued that the document presents the first “international” treaty in which Venice acted independently of Byzantium, as a “sovereign state”. As demonstrated by West and Pazienza (both cited above), this interpretation must be abandoned – as correctly summarized by Gasparri, the 840 treaty is “a pact between the Venetians and their neighbours, i.e., the inhabitants of the neighbouring territories of the Italian kingdom; a pact that the Frankish emperor Lothar had ordered to be put in writing at the request of Duke Pietro Tribuno. But it was clearly not an agreement between two powers of the same level; on the contrary, it was the act of an emperor who, from the height of his power, brings order in the border areas of his empire” (2017, cited above, p. 13).
Geoffrey V. B. West analyzed the pact in detail, concluding that the main purpose of the Pactum Lotharii is to “set out rights and obligations: how relations between the Venetians and their neighbours are to be regulated; how disputes should be dealt with when they arise; and, crucially, how the dispute resolution administration, the judges, will be answerable for failing to provide justice. The overall purpose of the pactum seems to be to prevent economic disputes between Venice and the mainland becoming political disputes” (cited above, p. 379).
As Pazienza correctly summarizes, the Pactum Lotharii is “primarily a local treaty, which aims… to ensure the correct functioning of justice and the peaceful development of a number of daily activities among neighboring populations, where Lothar plays the role of supreme guarantor between both the sides involved” (cited above, p. 152).
The pact will form a core from which all the subsequent pacts with kings and emperors will be modeled upon. While the Pactum Lotharii was meant to last only five years and was therefore subject to periodical renewals, from Otto I onwards the pacts were meant to last throughout the entire reigns of the respective monarchs. Istrians feature in all the surviving treaties as the subjects of the Holy Roman Empire in the Kingdom of Italy.
The publication of the facsimile of T (Venice, Archivio di Stato di Venezia, Pacta e aggregati, Codex Trevisaneus, fols. 58r–60r) is granted free of charge by Archivio di Stato di Venezia by way of the “simplified procedure” of publishing archival facsimiles (La circolare della Direzione generale archivi n. 39 del 29 settembre 2017: procedura semplificata: pubblicazioni online che perseguano finalità scientifiche o pedagogiche, non beneficino di inserzioni pubblicitarie o commerciali e non siano soggette ad accesso a pagamento).
The digital facsimile remains under the exclusive copyright of Archivio di Stato di Venezia.